Elektrikli avtomobillərdən çıxarılan və artıq istifadə edilə bilməyəcəyi düşünülən lityum-ion batareyalar, fərziyyə edildiyi qədər "işə yaramaz" olmaya bilər. 

HİT.az-ın məlumatına görə, Edit Kovan Universiteti (ECU) tərəfindən həyata keçirilən yeni bir araşdırma göstərib ki, bu tullantı batareyalar əslində əhəmiyyətli dərəcədə geri qazanıla bilən lityum ehtiva edir.

Araşdırmaya görə, bu batareyaların böyük bir hissəsi hələ də ömrünü tamamlamayıb; əksər hallarda onların tutumunun təxminən cəmi 20%-i istifadə olunub. Yəni, içlərində hələ də qiymətli materiallar saxlayan bu batareyalar təkrar emal yolu ilə yenidən dəyərləndirilmə potensialına malikdirlər.

Araşdırmada lityum təchizat zənciri qlobal miqyasda nəzərdən keçirilir və ənənəvi mədənçilik üsulları ilə müasir təkrar emal texnologiyaları müqayisə edilir. Lityum istehsalında mədənçilik hələ də ən geniş yayılmış üsul olsa da, bu metodun ətraf mühitə verdiyi zərər laqeyd yanaşıla bilməyəcək səviyyədədir. Araşdırmaya görə təkrar emal təkcə iqtisadi deyil, həm də ekoloji baxımdan daha sərfəli bir seçim təklif edir.

Məlumatlara görə, təkrar emal prosesləri mədənçiliklə müqayisədə təxminən 61% daha az karbon emissiyasına səbəb olur. Həmçinin 83% daha az enerji və 79% daha az su istifadəsi ilə ətraf mühitə təsiri əhəmiyyətli dərəcədə azaldır.

Tədqiqatın baş müəllifi, ECU-da doktoranturadan sonrakı tədqiqatlarını davam etdirən Əsəd Əli vurğulayır ki, tullantı batareyalar təkcə lityum baxımından deyil, digər qiymətli metallar baxımından da əhəmiyyətli bir mənbədir.

"Bu batareyaları təkrar emal etdiyiniz zaman təkcə təmizlənmiş lityumu deyil, həm də nikel və kobalt kimi kritik materialları da yenidən qazanma fürsətiniz olur. Üstəlik, bu proses birbaşa mədənçilik fəaliyyətləri ilə müqayisədə təbiətə daha az zərər verir" deyən Əli qeyd edir ki, təkrar emal təkcə ətraf mühitə deyil, həm də resurs səmərəliliyinə töhfə verir.

Araşdırma dünya miqyasında böyük miqdarda istifadə olunmayan lityum batareyanın olduğuna diqqət çəkir. Elektrikli avtomobillərin yayılması ilə bu rəqəm getdikcə artır. Məsələn, təkcə Avstraliyada hökumət proqnozlarına görə 2035-ci ilə qədər illik 137 min ton lityum batareya tullantısı yarana bilər.

Qlobal miqyasda isə lityum-ion batareya bazarının hər il orta hesabla 13% böyüdüyü göstərilir. 2026-cı ilə qədər illik 1,600 kiloton lityum istehlakının reallaşması gözlənilir. Bu vəziyyət tullantı batareyaların potensial bir mənbə kimi qiymətləndirilməsini daha da aktual edir.

Təkrar emal ideyası dünya miqyasında qəbul edilməyə başlasa da, güc baxımından ciddi bərabərsizliklər mövcuddur. Araşdırmaya görə Çin 2023-cü il etibarilə qlobal təkrar emal gücünün təxminən 80%-nə malikdir. Lityum ehtiyatlarının və emal infrastrukturunun böyük bir hissəsinə nəzarət edən ölkə bu sahədə böyük bir üstünlük qurmuşdur. Avropa və ABŞ isə bu sahədə hələ 2% səviyyəsini yenicə keçib.

Həmçinin vurğulanır ki, ilk nəsil batareyaların təkrar emalı texniki çətinliklər səbəbindən daha mürəkkəbdir və effektiv bir sistem qurula bilməsi üçün ən azı 90% lityum geri qazanma dərəcəsinə çatmaq lazımdır.

Tesla kimi böyük avtomobil və texnologiya şirkətləri də daxil olmaqla bir çox şirkət öz təkrar emal fabriklərini qurmaq üçün hərəkətə keçmişdir. Bu sərmayələr sayəsində qarşıda duran illərdə tullantı batareyaların daha yüksək nisbətlərdə dəyərləndirilməsi mümkün ola bilər.

Samir