Uzunmüddətli perspektivdə Yer sakinləri üçün yaxşı heç nə vəd edilmir: 2100-cü ilə qədər Yer səthinin temperaturu 2,7 dərəcə yüksələcək, dözülməz istilər səbəbindən əhalinin 22 faizi yaşayış yerini dəyişəcək.
Hər il may ayında WMO GADCU (Global Annual to Decadal Climate Update) hesabatını dərc edir. O, əsas iqlim parametrlərini təmin edir: il üçün orta temperatur, təzyiq, yağıntı, eləcə də planetin iqliminə təsir edən əsas okean proseslərinin faza vəziyyətləri - Şimali Atlantika rəqsi (AMO) və El Nino/Cənub rəqsi (ENSO). Sənədin ayrıca bölməsi növbəti il və beş il üçün proqnoza həsr olunub.
Yeni hesabatda deyilir ki, ekvatorial Sakit Okeanda Cənub rəqsi fenomeni ilə əlaqəli La Ninanın soyuq mərhələsi ilin ortasında başa çatacaq. Mütəxəssislər qorxurlar ki, qlobal iqlim sistemində toplanan və La Nina mexanizmləri tərəfindən saxlanılan enerji gözlənilməz qüvvə ilə planetə sıçrayar.
El Nino fenomeni Sakit Okeanın mərkəzi və şərq hissələrində bir neçə ildən bir baş verən suyun anomal istiləşməsi ilə əlaqələndirilir. Okeandan gələn istilik atmosferə ötürülür və yer kürəsində temperaturun təxminən 0,1 dərəcə artmasına səbəb olur. Təbii dalğalanmaların bir hissəsi olaraq, bu artım La Nina dövründə kompensasiya edilir. Lakin son yüz ildə sərin fazada atmosfer soyumur, əksinə, daha yavaş qızmağa davam edir.
Cənub rəqsinin fazaları
Beləliklə, 2022-ci ildə orta qlobal temperatur, La Ninanın soyuducu təsirinə baxmayaraq, sənayedən əvvəlki dövr (1850-1900) üçün orta göstəricidən təxminən 1,15 dərəcə yuxarı, son on ildə onun artımı isə 0,2 dərəcə təşkil edib.
Əvvəlki temperatur rekordu 2016-cı ildə, həmçinin El Nino mərhələsində müşahidə olunub. Rekordun 2024-cü ildə qırılmaq şansı var.
Ümumdünya Meteorologiya Təşkilatının (WMO) klimatoloqları hesab edirlər ki, qarşıdakı beş il 66 faizlik ehtimalla meteoroloji müşahidələr tarixində ən isti il olacaq və 2027-ci ilə qədər orta illik temperatur 1,5 dərəcə Selsi-dən çox olacaq - Paris Sazişində 2100-cü ilə qədər hədəf kimi göstərilən rəqəm.
Alimlər bütün dünya üzrə rekord istilik dalğasını proqnozlaşdırırlar, lakin hər şeydən əvvəl - dünya əhalisinin üçdə birindən çoxunun yaşadığı şimal və cənub yarımkürələrindəki tropik zonada...
İstiliyin insan ölçüsü
“Nature Sustainability” jurnalında məqalə dərc edən beynəlxalq iqlim alimləri qrupunun fikrincə, temperaturun belə sürətlə artması milyonlarla insan üçün “ekzistensial risk”ə səbəb olacaq. Müəlliflərin apardıqları modelləşdirmənin nəticələri göstərir ki, 21-ci əsrin sonunda Yer səthinin temperaturu sənayedən əvvəlki səviyyə ilə müqayisədə 2,7 dərəcə yüksələcək.
Bu səbəbdən planetin proqnozlaşdırılan əhalisinin 22 faizi - iki milyarddan çox insan orta illik temperaturun 29 dərəcə izotermi ilə məhdudlaşdırılan iqlim komfort zonasından kənarda olacaq. Tədqiqatlar göstərir ki, bu hədddən yuxarı davamlı temperatur yüksək ölüm, aşağı məhsuldarlıq, daha çox münaqişə və yoluxucu xəstəliklərlə nəticələnir.
Hətta 40 il əvvəl 12 milyondan çox insan həddindən artıq isti iqlimdə yaşayırdı. Bu gün onların sayı beş dəfə artıb və növbəti onilliklərdə daha da sürətlə artacaq. Klimatoloqların hesablamalarına görə, 2100-cü ilə qədər Hindistan (600 milyon), Nigeriya (300 milyon), İndoneziya (100 milyon), həmçinin Filippin və Pakistan (hər biri 80 milyon) sakinlərinin əksəriyyəti əlverişli zonadan kənarda qalacaq.
“Hər 0,1 dərəcə istiləşmə əlavə 140 milyon insanı təhlükəli istilərə məruz qoyur”, deyə Qlobal Sistemlər İnstitutunun direktoru, aparıcı müəllif Timoti Lenton bildirib.
İqlim miqrantları
Tədqiqatçılar qeyd edirlər ki, əsrin sonuna qədər orta temperaturun 2,7 dərəcə artması çox real ssenaridir. Amma temperaturun 3,6-4,4 dərəcə yüksələcəyi ən pis ssenariləri də istisna etmək olmaz. Bu halda dünya əhalisinin 50 faizə qədəri əlverişli iqlim yuvasından kənarda qalacaq.
"Bu, Yer səthinin genişmiqyaslı transformasiyasına gətirib çıxara və planetimizin yaşayış imkanlarını əsaslı şəkildə dəyişə bilər", deyə Timoti Lenton edir.
Tarixən bəşəriyyət iki iqlim zonasında cəmləşmişib: orta illik temperatur təxminən 13 dərəcə olan mülayim enliklərdə və orta hesabla 27 dərəcə olan tropik musson iqlim zonalarında...
Samir
