ABŞ Prezidenti Donald Trampın Kanada ilə bağlı yeni sözləri də gündəm olub. 

Onun sözlərinə görə, Kanada tamamilə ABŞ-dən asılıdır və buna görə də suveren dövlət ola bilməz:

"ABŞ hər il Kanadada 250 milyard dollar itirir. Bizim subsidiyalarımız olmasa, Kanada həqiqətən də mövcud olmaz".

Maraqlıdır, Tramp təzyiqlərlə Kanadanı ABŞ-nin 51-ci ştatı etmə hədəfinə nail ola bilər? 

Azərbaycan Yəhudi Media Mərkəzinin politoloqu Rüstəm Tağızadə Hit.az-a açıqlamasında bildirib ki, Trampın Kanadanın ABŞ-nin 51-ci ştatı olması ideyasının dərin siyasi təhlili struktur, geosiyasi, mədəni və strateji dinamikaların araşdırılmasını tələb edir:

"Əslində, Kanadanın tam suverenliyi tədricən, lakin məqsədyönlü olub. 1867-ci il Böyük Britaniya Şimali Amerika Aktından tutmuş, 1982-ci ildə Konstitusiyanın patriasiyasına qədər Kanadanın həm Böyük Britaniya, həm də ABŞ-dən ayrı olduğunu qeyd etmək lazımdır. Bu tarix onun dərin kök salmış milli qürurunu və xarici hökmranlığa qarşı müqavimətini gücləndirir.

ABŞ-nin isə öz ərazisini genişləndirmə tarixi var. Lakin 21-ci əsrin geosiyasi konteksti tamamilə fərqlidir. Hesab edirəm ki, Kanadanı mənimsəmək cəhdləri bu gün belə imperiya ambisiyalarının qeyri-mümkünlüyünü göstərən qlobal qınaq və daxili problemlərə səbəb olacaq". 

Onun sözlərinə görə, ABŞ və Kanada iqtisadi cəhətdən bir-birindən asılı olsalar da, Trampın Kanadanın "tamamilə ABŞ-dən asılı" olması fikri onların münasibətlərini yanlış təqdim edir: 

"Kanada ABŞ-ni neft, təbii qaz və minerallar kimi mühüm resurslarla təmin edir. ABŞ isə Kanadanı bazarlar və investisiyalara təmin edir. Bu qarşılıqlı münasibətdən də hər iki xalq faydalanır.

Nəzərə almaq lazımdır ki, Kanada NATO və NORAD-ın əsas üzvüdür, habelə qitə müdafiəsi üçün ABŞ ilə sıx əməkdaşlıq edir. Lakin bu tərəfdaşlıqlar tabeçiliyi deyil, əməkdaşlığı vurğulayır. Bu halda Kanadanın ilhaq edilməsi Şimali Amerikadakı mövcud tarazlığı pozar. 

Üstəlik, bu, həmçinin suverenliyə etinasızlıq göstərərək ABŞ-nin digər müttəfiqləri ilə münasibətlərini poza bilər. Fikrimcə, Rusiya və Çin ABŞ-nin təsirinə rəqib olaraq, liberal beynəlmiləlçiliyi müdafiə etməkdə Amerikanın etibarına meydan oxumaq üçün belə çevrilişdən istifadə edəcəklər". 

Politoloq diqqətə çatdırıb ki, Kanada və ABŞ dünyanın ən böyük ikitərəfli ticarət əlaqələrindən birini bölüşürlər:

"Kanada ABŞ üçün ən yaxşı ixrac bazarıdır, eləcə də iki iqtisadiyyat enerji, avtomobil və kənd təsərrüfatı kimi sektorlarda bir-birini tamamlayır. ABŞ-nin ticarətdə böyük "itkiləri" ilə bağlı iddialar əsasən iqtisadi faktdan çox siyasi ritorikadır. 

Ümumiyyətlə, Donald Trampın ritorikası ticarət balanssızlığını sıfır məbləğli oyunlar kimi yenidən nəzərdən keçirməyə çalışan daha geniş iqtisadi millətçilik meylini əks etdirir. Ancaq böyük ehtimalla, Kanadanın mənimsənilməsi ABŞ-nin maliyyə yükünü artıracaq. 

Çünki o infrastruktur sərmayəsi tələb edən seyrək məskunlaşan bölgələr də daxil olmaqla, geniş coğrafi ərazi üçün məsuliyyəti öz üzərinə götürəcək. Kanadanın multikulturalizm, ikidillilik və universal səhiyyə ilə formalaşan siyasi mədəniyyəti Amerika fərdiyyətçiliyi və özəlləşdirməsindən fərqli olaraq dayanır. Bu mədəni fərqlilik birləşməyə qarşı müqaviməti gücləndirir".

Rüstəm Tağızadə onu da əlavə edib ki, istər Kanada, istərsə də ABŞ vətəndaşları bu ilhaqın əleyhinə olacaqlar:

"Əvvəla, kanadalılar öz şəxsiyyətlərini və idarəetmə modellərini yüksək qiymətləndirirlər. Amerikalıların da konstitusiyaya düzəlişlər və potensial siyasi dəyişikliklərə ehtiyac da daxil olmaqla, mürəkkəb fərqləri olan bir dövlətin ABŞ-yə birləşdirilməsini dəstəkləyəcəkləri inandırıcı görünmür. 
 
Bundan başqa, Kanadanın ilhaq edilməsi Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) nizamnaməsinə uyğun olaraq suverenlik və öz müqəddəratını təyinetmə prinsiplərini də pozar. Bu, ABŞ-nin dünya miqyasında, xüsusən də özünü demokratik dəyərlərin müdafiəçisi elan edən nüfuzunu sarsıdacaq. 

Mənə elə gəlir ki, bunu Vaşinqtonun NATO-dakı müttəfiqləri, Avropa İttifaqı və hətta qonşu Meksika belə pisləyəcək. Üstəlik, ABŞ-nin bu addımı düşmənləri cəsarətləndirəcək və hansısa torpaqların ələ keçirilməsi üçün presedent yaradacaq". 

Həmsöhbətimiz vurğulayıb ki, Kanadanın 51-ci ştat olması üçün ABŞ Konstitusiyasına düzəliş edilməlidir:

"Bu proses isə geniş siyasi konsensus tələb edir ki. Hazırkı qütbləşməni nəzərə alsaq, belə bir ehtimalın çox aşağı olduğunu görərik. Bununla yanaşı, Kanadanın əhali bölgüsü və regional maraqları ABŞ-dən əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənir. Bütün bunlar da öz növbəsində ABŞ-nin siyasi sisteminə inteqrasiyanı son dərəcə mürəkkəb edir.

Ümumiyyətlə, Kanadanın ABŞ-nin 51-ci ştatı olması anlayışı real siyasətdən daha çox ritorik duruş kimi görünür. Ancaq bəzi kritik məsələlərə işıq salır. Hesab edirəm ki, ABŞ dünyada gedən geosiyasi proseslər fonunda daha çox qalibiliyyətli vəziyyət yaratmaq siyasəti yürüdəcək. Yəni Çinin artan iqtisadi gücünə görə ABŞ bu ərazilərə iddia edərək gücünə güc qatmaq istəyir". 

Pərviz