Avstriyalı hərbi ekspert, polkovnik və analitik Markus Raysner hesab edir ki, Qərb ya Ukraynaya dəstəyi əhəmiyyətli dərəcədə gücləndirməli, ya da münaqişəni mümkün qədər tez başa çatdırmalıdır. O, hazırkı danışıqlara skeptik yanaşır və zamanın Rusiya üçün işlədiyinə əmindir.

HİT.az xəbər verir ki, o, bu barədə "Neue Zürcher Zeitung" qəzetinə danışıb. Həmin müsahibəni təqdim edirik:

- Cənab Raysner, Rusiyanın hücumları zəifləyib. Mart ayında Rusiya cəmi 130 kvadrat kilometr ərazi əldə edib - bu, 2024-cü ilin iyun ayından bəri ən aşağı göstəricidir. Bu nə deməkdir?

-  Bu göstəricilər əsasında ümumi vəziyyətlə bağlı nəticə çıxarmaq hələ tezdir. Hazırda hava şəraiti əsas rol oynayır. Ukraynada yenidən palçıq mövsümüdür. Mövcud videolardan da görünür ki, mexanikləşdirilmiş hərəkət hələ baş verir, lakin yaz palçığı bu cür əməliyyatları ciddi şəkildə məhdudlaşdırır. Ruslar demək olar ki, Kursk bölgəsinə tam nəzarəti bərpa ediblər. Bu, onlara qüvvələri yenidən qruplaşdırmağa və başqa istiqamətlərdə istifadə etməyə imkan verir. Palçıq dövrü bitdikdən sonra, rus hücumları əvvəlki intensivliklə davam edəcək.

- İlk növbədə bu cür hücumları harada gözləyirsiniz?

- Cəbhədə Rusiya əməliyyatları üçün bir neçə uyğun istiqamət var – şimaldakı Sumı vilayətindən tutmuş Donbasa və cənubdakı Zaporojye bölgəsinə qədər. Məsələn, ruslar Xarkov vilayətinin şimal-şərqində böyük ərazi tutmağa cəhd göstərə bilərlər. Bu ərazi ukraynalılar üçün əlverişsizdir, çünki ruslar burada cinahları tutub. Əgər Volçanskdan və eyni zamanda Kupyansk istiqamətindən genişmiqyaslı hücum başlasa, ukraynalılar geri çəkilməyə məcbur qalacaqlar.

- Amma ruslar bu iki cəbhə xəttində aylardır uğur qazana bilmirlər.

- Ukraynanın şərq hissəsi çoxsaylı çaylarla parçalanıb. Əsas döyüşlər keçidlər uğrunda gedir. Ruslar çayın o tayına keçmək üçün çox vaxt sərf etdilər, lakin nəhayət, Kupyanskdən şimalda Oskol çayını keçə bildilər və orada mövqe əldə etdilər. Əgər kifayət qədər qüvvə ayrılarsa, qeyd etdiyim iki istiqamətdən eyni vaxtda hücum tam mümkündür.

Əsas məntiq xətası - hərbi uğurları tutulan ərazilərlə ölçməkdir. Bu, tükəndirmə müharibəsidir. Uğur - tutulan torpaqlarla deyil, istifadə olunan resurslarla ölçülür. Nə vaxt ki, tərəflərdən birinin resursu bitər, hadisələr çox sürətlə inkişaf edə bilər.

- Deməli, zaman Rusiya üçün işləyir?

- Bəli, məhz belədir. Əsas sual Rusiyanın nə qədər dözəcəyi deyil, Ukraynanın nə qədər davam gətirə biləcəyidir.

- Bu məntiq xətası Qərbin hərbi doktrinası ilə bağlıdırmı? Yəni sürətli əməliyyatlar üzərində qurulmuş doktrina?

- Bizim düşüncə tərzimizə II Dünya müharibəsində formalaşan anglosakson hərbi doktrinası təsir edir – yəni düşməni ani və sürətli zərbələrlə məğlub etmək. ABŞ İraqla müharibələrdə bunu göstərdi: əvvəlcə kütləvi zərbə, sonra sürətli hücum. Rusiya da Kiyevi qısa müddətdə ələ keçirə bilməyəndə, Moskvanın məğlub olduğu düşüncəsi yayıldı. Amma rus hərbi doktrinasında – eləcə də sovet dövründə – belə hallar üçün alternativ var: sürətli qələbə alınmasa, dərhal tükəndirmə müharibəsinə keçilir.

- Əgər zaman Rusiyanın xeyrinə işləyirsə, bu, atəşkəs danışıqları üçün nə deməkdir?

- Müharibələr ya bir tərəfin hərbi uğursuzluq səbəbindən təslim olması, ya da hər iki tərəfin tükənmə səbəbindən müharibənin mənasızlığını qəbul etməsi ilə bitir. Həlledici an – ilk addımı kimin atacağıdır, yəni müharibəni davam etdirməyə qadir olmadığını kimin əvvəlcə etiraf edəcəyi. Bu addımı indi ABŞ atıb – Ukraynanın əsas müttəfiqi. Bu, Putinə əlverişli mövqe qazandırır, çünki özü ilk addımı atmamış oldu, baxmayaraq ki, bəlkə o da zəifləyib. İndi isə qarşı tərəfin onu masa arxasına çəkməyə çalışmasını seyr edir.

- ABŞ atəşkəs danışıqlarında dönüş yarada bilərmi?

- Hazırda Tramp administrasiyasının Putinə təzyiq göstərmək üçün ciddi alətləri yoxdur. ABŞ aydın şəkildə bəyan edib ki, Avropada sakitlik istəyir, çünki diqqətini Çinə yönəltmək istəyir. Bu vəziyyətdə Rusiya gözləmə mövqeyindədir – amerikalıların hansı güzəştlər edəcəyinə baxır. Təəssüf ki, Avropa bu prosesdə heç bir rol oynamır, çünki ruslar onu ciddiyə almırlar. Nəticədə, atəşkəs danışıqları dalana dirənir. Rusiya niyə danışıqlarda iştirak etməlidir? Zaman onun xeyrinə işləyir. Formal olaraq razılaşır, amma şərtlər siyahısını ortaya qoyur. Həftələr keçir, bu arada Rusiya raketləri və dronları Ukraynanı atəşə tutmağa davam edir.

- ABŞ-ın strategiyası Ukraynaya zərər vururmu?

- Bunu Putinin davranışından da görmək olar. O, əvvəlkindən daha özünə əmin görünür. Yazda rekord sayda – 160 min nəfərlik çağırış elan edilməsi də diqqətəlayiqdir. Sərt desək, ruslar indi özlərini 1945-ci ilin aprelində Zeyelov yüksəkliklərində Berlinə baxan kimi hiss edirlər – qələbənin əllərində olduğuna inanırlar.

Rusiyanın arsenalı tükənsə də, daha iki-üç il davam gətirə bilər. Moskva bu müharibəni tək aparmır. Çin vacib komponentlər verir, İran dronlar göndərir, Şimali Koreya milyonlarla artilleriya mərmisi təchiz edir. Hindistan isə Rusiya xammalı alaraq büdcəsinə pul axıdır. Xüsusilə Çin sülhlə maraqlanmır, çünki bu halda Tramp, dediyi kimi, diqqətini Şərqi Asiyaya yönəldəcək.

-  ABŞ-sız Ukrayna mübarizəni davam etdirə biləcəkmi?

- Strateji baxımdan əsas sual budur: Ukraynanın hərbi sənayesi və əhalisi uzunmüddətli dözümlülük göstərə biləcəkmi? Məhz buna görə də rus hava zərbələri sənaye və infrastruktur obyektlərini hədəfə alır. Ukraynanın ən çox ehtiyac duyduğu şey – orta və uzaq mənzilli hava hücumundan müdafiə sistemləridir. ABŞ-dan təchizat olmasa, Ukrayna əzilib məhv olma riski ilə üz-üzə qalacaq. Ön cəbhədəki qəhrəmancasına müdafiə vacib olsa da, əhali və istehsal qorunmadıqca bu, həlledici deyil. Aİ bütün gücü ilə çalışır, lakin bu, yetərli deyil.

- Amma Ukrayna sənayesi də nailiyyətlər qazanıb: məsələn, kiçik və uzun mənzilli dronlar, hətta qanadlı raketlər istehsal edir. Bu kifayət deyilmi?

- İşlər fəal şəkildə gedir, amma miqyas vacibdir. Tutaq ki, Ukrayna ildə bir milyon FPV dronu istehsal edir, amma bu, strateji silah deyil. Rusiya ərazisinin dərinliklərinə dron hücumları təsirli görünsə də, hər silah ölçülə bilən nəticə verməlidir. Neftayırma zavodlarına bir ildən çox hücumlar nəticəsində Rusiyanın neft gəlirlərində ciddi azalma müşahidə olunmur.

-  Siz Ukraynanın hava hücumundan müdafiə sistemlərindəki boşluqlardan danışdınız. Bu, Avropa üçün də problem sayılırmı?

- Noyabr ayında Rusiya ilk dəfə "Oreşnik" adlı orta mənzilli raketindən istifadə etdi və bu, yalnız Ukrayna üçün deyil, bütün Avropa üçün simvolik əhəmiyyət daşıyırdı. "Oreşnik" raketi təxminən 1500 kilometr hündürlükdən çox sərt bucaq altında yerə enir. Bu tip raketlərə qarşı Avropanın heç bir müdafiə vasitəsi yoxdur. Bu cür hücumları yalnız ABŞ və İsrailin malik olduğu xüsusi sistemlər – THAAD və Arrow – dəf edə bilər. Avropada bu sistemlər ümumiyyətlə yoxdur.

NATO-nun qiymətləndirməsinə görə, Şərqi Avropanın cəmi 5 faiz hava məkanını qorumaq mümkündür. Məsələn, Almaniya və digər ölkələr tərəfindən Ukraynaya göndərilən Patriot batareyalarından heç biri əvəzlənməyib. Əgər bu sistemlərin sayını Avropa qitəsinin ölçüsü ilə müqayisə etsək, müdafiənin nə qədər zəif olduğu açıq-aşkar görünür.

- Bu o deməkdirmi ki, atəşkəsin təminatı üçün Ukraynaya Avropa qoşunlarının göndərilməsi çox risklidir? Belə bir kontingent Rusiya aviazərbələrinə məruz qala bilər.

- Elə bu səbəbdən Avropa hökumətləri tərəddüd edirlər. Bir tərəfdən, Moskvaya güc nümayiş etdirmək istəyirlər və sammitlər keçirirlər. Digər tərəfdən isə ABŞ-dan müdafiə kontingenti ideyasını dəstəkləməsini xahiş edirlər. BMT Təhlükəsizlik Şurasının sanksiyası olmadan yaradılmış “istəkli koalisiyalar” əvvəllər də olub, amma onların hamısında ABŞ iştirak edib və zəruri hərbi gücü təmin edib. Hazırda isə Vaşinqton Ukraynanın müdafiəsini Avropanın işi kimi görür. Amma sual yaranır: Rusiya Avropa qüvvələrinə hücum etməyəcəyinə kim zəmanət verə bilər? Ən əsas isə – Avropa belə bir hücuma necə reaksiya verəcək?

- Siz artıq qeyd etmisiniz ki, Avropa "Oreşnik" raketinə qarşı qoruna bilmir. Amma belə bir hücum halında Rusiya Qərbi Avropa ilə açıq müharibəyə risk etmiş olmazmı?

- Əsas problem ondadır ki, Kreml Ukraynadakı məqsədlərinə çatmaq üçün sona qədər getməyə hazırdır, Qərb isə deyil. Əgər Avropa və ABŞ Ukraynaya qələbə üçün lazım olan hər şeyi vermək istəmirlərsə, müharibə mümkün qədər tez dayandırılmalıdır. Əks halda bu – qeyri-əxlaqi yanaşmadır. Ya biz qəbul edirik ki, Rusiya bizi əsir götürüb və bunu ukraynalılara açıq deyirik, ya da Moskvaya "yetər" deyirik və sonadək gedirik. Amma o zaman sual yaranır: Putin təslim olacaqmı, yoxsa eskalasiya baş verəcək? Çünki Rusiya da sona qədər getməyə hazırdır. Bu sualın cavabı yoxdur. Biz sadəcə tarixdə bir anlıq mövcud olan canlılarıq və indi biz tamamilə naməlum bir sahəyə qədəm qoyuruq.

- Bu qeyri-müəyyənlik Avropa üçün nə deməkdir?

- Hamımız deterrensiya (saxlayıcı qüvvə) potensialını bərpa etməliyik. Əks halda Rusiya bizi ciddiyə almayacaq və istədiyini edəcək. Son illərdə Avropa təhlükəsizlik məsələlərində sadəlövhlük nümayiş etdirdi. İndi isə yekdilliyə doğru irəliləməyə çalışması müsbət haldır. Amma bu nöqtədə Rusiyanın hibrid müharibəsi başlayır: o, bu düşüncəyə qarşı çıxan qüvvələri gücləndirir. Hərbi güclənməni guya silah sənayesi tərəfindən vətəndaşların pulunun mənimsənilməsi kimi təqdim edirlər. Necə ki, sovet kəşfiyyatı 1970-ci illərdə Qərbdə pasifist hərəkatlardan istifadə edirdi, bu gün də Putin Avropada kifayət qədər “faydalı axmaq” tapır.

- Hətta ən yaxşı halda belə Avropa deterrensiya potensialını yaxın onilliyə qədər formalaşdıra bilməyəcək. Bəs əgər Rusiya daha əvvəl hücuma keçsə?

- Mən inanmıram ki, Rusiyanın 1-ci qvardiya tank ordusu Mərkəzi Avropaya hücum edəcək. Rusiya hibrid müharibədə daha uğurludur və Avropadakı ictimai fikri parçalayır. Kütləvi hücum Kreml üçün arzuolunmaz birlik yaradardı. Amma Şərqi Avropanın periferiyasında Rusiya tərəfindən hücumların baş verməsi mümkündür. Acı həqiqət odur ki, qısamüddətli perspektivdə Avropa ABŞ ilə anlaşmalı olacaq, çünki yalnız amerikalılar bizi təcavüzdən qoruya bilər.

- Avropanın deterrensiya potensialı üçün nüvə silahı da lazımdırmı?

- Bu, mütləq müzakirə olunmalı olan məsələlərdən biridir. Nüvə silahı – insanın yaratdığı ən dəhşətli silahdır. Amma əgər biz doğrudan da XIX əsrə geri qayıtmışıqsa və ayrı-ayrı dövlətlər öz nüvə arsenallarına güvənərək digərlərini şantaj edirlərsə, buna ya diplomatik yolla, ya da öz deterrensiya imkanlarını yaratmaqla cavab verilməlidir.

Samir