"ABŞ ilə Çin arasında olan ticarət müharibəsinin baş verməsi gözlənilən idi".
Bu sözləri Azərbaycan Yəhudi Media Mərkəzinin politoloqu Rüstəm Tağızadə Hit.az-a açıqlamasında deyib.
O xatırladıb ki, 2018-ci ildə qəbul edilən ticarət balanssızlıqlarını düzəltmək üçün dar məqsədli kampaniya kimi başlayan proses daha təhlükəli prosesə metastaz etdi:
"Yəni sistemli ayrılma, geosiyasi ittifaqların yenidən silahlanması və iqtisadi tədbirlərin milli təhlükəsizlik imperativləri ilə sürünən qarışması baş verdi. Vaşinqtonun Çin mallarına tətbiq etdiyi rüsumlar 145 faizi ötdükcə, Pekin də anoloji şəklində cavab verdi.
Tərəflər kritik mineralların ixracını əngəllədikcə və ABŞ firmalarının bazara çıxışını məhdudlaşdırdıqca, artıq sadəcə bazar payına görə mübahisə etmirlər. Onlar, iqtisadi rəqabətin siyasi qarşıdurmaya və ya ən pis halda hərbi toqquşmalara sıçraması riskini artıraraq beynəlxalq nizamın öz qaydalarına etiraz edirlər".
Ekspertin sözlərinə görə, Vaşinqtonda ticarət siyasəti təhlükəsizlik strategiyasından fərqlənmir:
"ABŞ-nin yüksək rütbəli məmurları müntəzəm olaraq yarımkeçiricilər, nadir torpaqlar və əczaçılıq məhsulları milli müdafiə üçün həyati əhəmiyyət kəsb edən sektorlar üçün "kritik təchizat zəncirlərini" qorumaq zərurətindən danışırlar. Tariflər, ixrac nəzarətləri və investisiya qara siyahıları indi Çinin hərbi modernləşdirilməsini yavaşlatmaq və ikili istifadə texnologiyalarını rədd etmək üçün nəzərdə tutulmuş çəkindirmə alətləri kimi istifadə olunur.
Bununla yanaşı, bu yanaşmanın açıq-saçıqlığı paradoksal təsirə malikdir. Çünki gəmilərlə, raketlərlə deyil, şirkətləri və valyutaları təhdid etməklə, inamı daha da sarsıdan və gərginliyi artıran formada qisas almağa dəvət edir.
Pekinin cavabı eyni dərəcədə strateji olub. ABŞ tariflərini Çinin "haqq" inkişafına ekzistensial hücum kimi qələmə verən Çin rəhbərliyi daxili auditoriyanı müqavimət hekayəsi ətrafında topladı. Dövlət mediası hər bir cavab tədbirini milli suverenliyin qələbəsi kimi qeyd edir. Eyni zamanda, Çin öz müttəfiqliklərini dərinləşdirdi. Xüsusən Rusiya, İran və ABŞ-nin maliyyə infrastrukturundan həddən artıq asılılıqdan ehtiyatlı olan getdikcə daxilə baxan Avropa ilə - Amerika sanksiyalarını yumşalda bilən əks blok yaratdı".
Politoloq qeyd edib ki, bu uyğunlaşma təkcə Pekini ABŞ-nin iqtisadi təzyiqinin tam qəzəbindən təcrid etmir, həm də Çinin qlobal ticarət idarəçiliyində Qərbin monopoliyasına meydan oxumağa hazır olduğunu göstərir:
"Kinetik insidentlərə səbəb olan iqtisadi tədbirlərin riski artıq nəzəri deyil. Cənubi Çin dənizində ABŞ-nin aviadaşıyıcı qrupları naviqasiya azadlığı təlimləri keçirdikcə belə, Çinin aqressiv hava və dəniz patrulları daha tez-tez olur. Hər bir dəniz qarşılaşması, təcrid olaraq kiçik olsa da, səhv hesablama ehtimalını artırır.
Kiber əməliyyatlar daha bir təhlükə qatını artırır. Hər iki tərəf bir-birinin kritik infrastrukturuna qarşı mürəkkəb rəqəmsal araşdırmalar başlatdı, casusluq və hücum arasındakı sərhədi pozdu".
Mütəxəssis bildirib ki, ABŞ-nin tərəfdaşları - Yaponiya, Avstraliya, Hindistan - Çindən iqtisadi asılılıq və Amerikadan təhlükəsizlik asılılığı arasında qalıblar:
"Tokionun ABŞ-nin polad tariflərinə qoşulmaqdan bu yaxınlarda imtina etməsi, şaxələndirilmiş tədarük zəncirlərinə təkan verilməsi və Yeni Dehlinin qoşulmayan mövqe ilə oyun oynaması ortaq bir narahatlığı əks etdirir. Əgər seçim etmək məcburiyyətində qalmaq Pekindən iqtisadi qisas almağa və ya Vaşinqtonun çəkindirmə mövqeyi pozarsa, təhlükəsizlik boşluğuna səbəb ola bilər.
Hesab edirəm ki, indiki halda bu ticarət savaşları davam edəcək, ancaq hərbi cəhətdən münaqişənin olması real görünmür. Çünki ABŞ-nin Çinlə müharibə aparması özünün dövlət maraqlarına ciddi zərbə vurar".
Pərviz
