Elm adamları xəbərdarlıq edir: insanlıq karbon qazını atmosferdən çıxarıb planeti sənaye əvvəli temperaturuna qaytarsa belə, buz qatlarının bərpası yüzillər, hətta minillər ala bilər. Yeni bir araşdırmaya görə, qlobal istiləşmə 1,5 dərəcəyə çatdıqda belə dəniz səviyyəsindəki yüksliş nəzarətdən çıxacaq və bu, fəlakət dərəcəsində daxili köçlərə səbəb ola bilər. 

HİT.az xəbər verir ki, Durham Universitetindən və araşdırmanın baş müəllifi olan Prof. Kris Stokes xəbərdarlıq edir: "Ən pis ssenariləri demək olar ki, gözümüzün qabağında görməyə başlayırıq..."

Elm adamlarının yeni araşdırmasına görə, qlobal istiləşmə cəmi 1,5°C artdıqda belə, dəniz səviyyəsinin qalxması dayandırıla bilməz hala gələcək və fəlakət səviyyəsində daxili köçlər baş verəcək. Bu ssenari, son 10 ildə orta hesabla 1,2°C istiləşmə davam etsə belə reallaşa bilər.

Qrenlandiya və Antarktidadakı nəhəng buz qatlarının iqlim böhranı səbəbiylə əriməsi 1990-cı illərdən bəri 4 dəfə artıb və artıq dəniz səviyyəsinin qalxmasının əsas səbəbinə çevrilib.

1,5°C hədəfi demək olar ki, çatılmaz vəziyyətdədir. Lakin yeni təhlil göstərir ki, istixana qazı emissiyaları sürətlə azaldılsa belə, əsr sonuna qədər dəniz səviyyəsi hər il 1 sm qalxacaq və ölkələr sahil müdafiə sistemlərini bu sürətlə qura bilməyəcək.

Dünya hazırda 2,5-2,9°C istiləşmə yolunda irəliləyir və bu, Qrenlandiya və Qərbi Antarktida buz qatlarının dağılması üçün kritik həddi keçmək deməkdir. Bu buz qatlarının tam əriməsi təxminən 12 metr dəniz səviyyəsinin qalxmasına səbəb ola bilər.

Bu gün dünyada təxminən 230 milyon insan dəniz səviyyəsindən cəmi 1 metr yüksəklikdə yaşayır. 1 milyardan çox insan isə 10 metr yüksəklikdə olan ərazilərdə məskunlaşıb. 2050-ci ilə qədər cəmi 20 sm-lik qalxma belə, dünyanın ən böyük 136 sahil şəhərində ildə ən az 1 trilyon dollar ziyan deməkdir.

Lakin alimlər vurğulayır ki, hər bir dərəcə əhəmiyyətlidir. İqlim tədbirləri ilə qarşısı alına biləcək ən kiçik istiləşmə belə, dəniz səviyyəsinin qalxmasını yavaşladaraq insanlar üçün daha çox vaxt yaradır və əzabı azaldır.

Dəniz səviyyəsinin qalxması iqlim dəyişikliyinin ən uzunmüddətli təsiridir və araşdırmalar göstərir ki, bu, əvvəl düşünüləndən daha sürətli baş verir. 1,5°C hədəfi qlobal istiləşmənin ən pis nəticələrini dayandırmaq üçün qoyulmuşdu, lakin bu hədəfin dəniz səviyyəsinə görə yetərsiz olduğu artıq aydındır.

Araşdırmaçılar deyirlər ki, buz qatları üçün təhlükəsiz istiləşmə həddi yəqin ki, 1°C və ya daha aşağıdır. 1-2 metrlik dəniz səviyyəsi qalxması artıq qaçılmazdır. Məsələn, Böyük Britaniyada cəmi 1 metrlik qalxma belə, Fens və Humberside kimi bölgələri su altında qoyacaq.

Bristol Universitetindən Prof. Conatan Bamber deyir: "Təhlükəsiz hədd dedikdə, fəlakətli köçlər yox, uyğunlaşa biləcəyimiz səviyyə nəzərdə tutulur. Bu da təxminən ildə 1 sm qalxma deməkdir. Bunu keçsək, uyğunlaşma mexanizmləri son dərəcə çətinləşər və müasir sivilizasiyanın heç vaxt görmədiyi miqyasda köçlərə şahid olarıq".

O, Banqladeş kimi inkişaf etməkdə olan ölkələrin, Niderland kimi dənizlə mübarizə təcrübəsi olan varlı ölkələrə nisbətən daha çox zərər görməsinin qaçılmaz olduğunu bildirir.

Durham Universitetindən Prof. Kris Stokes xəbərdarlıq edir: "Ən pis ssenariləri demək olar ki, gözümüzün qabağında görürük. Hazırkı 1,2°C istiləşmə ilə belə dəniz səviyyəsi o qədər sürətlə qalxır ki, bu temp davam etsə, əsrin sonuna qədər idarəolunmaz hala gələcək. Bu da indiki gənclərin ömürləri ərzində baş verəcək".

Qlobal istilik 2024-cü ildə ilk dəfə 1,5°C həddinə çatdı. Lakin Paris Sazişinə görə bu hədd 20 illik orta ilə hesablandığından, rəsmi olaraq hələ keçilməyib.

Yeni araşdırma "Communications Earth & Environment" jurnalında dərc olunub. Araşdırma 3 milyon il əvvələ qədər olan isti dövrlərin məlumatlarını, son onilliklərdəki müşahidələri və iqlim modellərini birləşdirir. Alimlər belə nəticəyə gəlir: "Buz qatlarının davamlı kütlə itkisi dünyanın sahil ərazilərində yaşayan insanlar üçün varoluş təhlükəsidir".

Viskonsin-Madison Universitetindən və araşdırma qrupunun üzvü Prof. Andrea Dutton deyir: "Keçmiş isti dövrlərdən olan dəlillər göstərir ki, qlobal orta temperatur 1,5°C-yə çatanda dəniz səviyyəsi bir neçə metr – hətta daha çox – qalxa bilər".

Son buz dövrünün sonunda (təxminən 15 min il əvvəl) dəniz səviyyəsi bu günkündən 10 dəfə sürətlə qalxmışdı. Bu artım cəmi kiçik bir istiləşmənin tetiklediyi özünü qidalandıran mexanizmalarla baş vermişdi.

Karbon qazı səviyyələrinin bu günkü qədər yüksək olduğu son dövr təxminən 3 milyon il əvvəl idi və o zaman dəniz səviyyəsi bu günkündən 10-20 metr yüksək idi.

Alimlər bildirirlər ki, insanlıq atmosferdən karbonu çıxarıb planeti sənaye əvvəli temperaturuna qaytarsa belə, buz qatlarının bərpası yüzillər, hətta minillər alacaq. Bu o deməkdir ki, dəniz səviyyəsinin qalxması ilə itirilən torpaqlar çox uzun müddət – bəlkə də növbəti buz dövrünə qədər – su altında qalacaq.

Beliz 1970-ci ildə dağıdıcı qasırğadan sonra paytaxtını daxili ərazilərə köçürdü. Lakin ölkənin ən böyük şəhəri hələ də sahilə yaxındır və cəmi 1 metrlik dəniz səviyyəsi qalxması onu su altında qoyacaq.

Belizin iqlim danışıqları nümayəndəsi Karlos Fuller deyir: "Bu cür tapıntılar Paris Sazişindəki 1,5°C hədəfinə sadiq qalmağın və ya ona mümkün qədər yaxınlaşmağın nə qədər vacib olduğunu bir daha vurğulayır. Yalnız bu yolla temperaturlar yenidən aşağı düşə bilər və sahil şəhərlərimiz qoruna bilər".

Yekun:

* 1,5°C həddi keçildikdə dəniz səviyyəsi nəzarətdən çıxacaq.
* Qrenlandiya və Antarktida buzları əridikcə, 12 metrlik qalxma riski var.
* 230 milyon insan birbaşa təhlükə altındadır.
* 2050-ci ilə qədər 20 sm qalxma belə 1 trilyon dollar ziyan deməkdir.
* Hər dərəcə əhəmiyyətlidir – azaldılan hər istilik, daha çox vaxt qazandırar.

"Heç vaxt görülməmiş miqyasda köçlər gözləyirik...", deyə elm adamları xəbərdarlıq edir.

Samir