Mars özünün ən qədim sirlərindən birini açıb. Alimlərin bunu müşahidə edə bilmələri üçün onilliklər, kosmik gəmi və kosmik top gülləsi tələb olundu.

HİT.az "Interesting Engineering" jurnalına istinadən xəbər verir ki, NASA-nın MAVEN missiyası ilk dəfə sputtering (atom sıçraması) adlanan prosesi birbaşa müşahidə edib – bu, Günəş küləyindən gələn yüklü hissəciklərin Mars atmosferinə daxil olaraq atomları kosmosa atması ilə bağlı çətin aşkar edilən atmosfer itkisi mexanizmidir.

Bu şiddətli qarşılıqlı təsir, Marsın sıx atmosferini və onunla birlikdə səthində maye suyu saxlamaq qabiliyyətini itirməsinin əsas səbəbi ola bilər. Bu irəliləyiş, Marsın öz atmosferini necə itirdiyini açmağa həsr olunmuş Mars Kəşfiyyat Proqramı çərçivəsindəki MAVEN missiyası üçün əhəmiyyətli bir mərhələni qeyd edir.

Alimlər uzun müddət bu prosesin Qırmızı Planetin atmosfer eroziyasında rol oynadığından şübhələnsələr də, onların konkret sübutları yox idi.

"Bu, hovuza top gülləsi atmağa bənzəyir. Bu halda top gülləsi – çox sürətlə atmosferə daxil olan və neytral atomları və molekulları 'çıxaran' ağır ionlardır", deyə MAVEN-in baş tədqiqatçısı, Kolorado Universitetindəki Atmosfer və Kosmos Fizikası Laboratoriyasından Şennon Karrı müqayisə edib.

Əvvəlki kəşflər yalnız dolayı işarələr verir, sputtering ehtimalına işarə edir, lakin prosesin özünü qeydə almırdı. Yüngül izotoplar təbii olaraq atmosferin yuxarı hissələrində yerləşdiyi üçün, onların ağır izotoplarla müqayisədə çatışmazlığı, onların kosmosa atıldığı fikrini verir. Və bu yüngül izotopları seçici şəkildə aradan qaldıra bilən yeganə məlum proses sputteringdir.

İndi isə MAVEN gəmisi üzərindəki üç alətdən – Günəş küləyi ion analizatoru, maqnitometr və neytral qaz və ionların kütlə spektrometrindən – alınan məlumatlardan istifadə edən tədqiqatçılar ilk dəfə sputtering prosesini həqiqətən baş verərkən qeydə alıblar.

Bundan əlavə, komandaya planetin gündüz və gecə tərəfləri boyunca aşağı hündürlüklərdə ölçmələr lazım idi ki, bunun üçün illər tələb olunub. MAVEN-in üç alətindən alınan məlumatları birləşdirən alimlər, sıçrayan arqon atomlarını gələn Günəş küləyi ilə əlaqələndirən ilk ətraflı xəritəni yaradıblar. Xəritə, Mars atmosferinin yuxarı qatlarında, enerjili hissəciklərin dəqiq daxil olduğu yerlərdə arqon atomlarını göstərib – bu, sputtering prosesinin baş verdiyinin aydın, real dəlilidir.

Daha təsir edici olan isə prosesin gözləniləndən dörd dəfə daha yüksək sürətlə baş verməsi və fəaliyyətin Günəş tufanları zamanı güclənməsidir. Bu birbaşa müşahidə, sputtering prosesinin Marsın erkən illərində, cavan Günəş daha aktiv olduğu dövrdə atmosfer itkisinin əsas amili olduğunu təsdiqləyir.

"Bu nəticələr sputtering prosesinin Mars atmosferinin itirilməsində və bu planetdə su tarixinin müəyyən edilməsində rolunu təsbit edir", deyə Karrı bildirib.

Bu kəşf, Marsın bir zamanlar yaşamaq üçün əlverişli olan bir planetdən indi müşahidə olunan soyuq, quru bir dünyaya çevrilməsi ilə bağlı elmi anlayışdakı böyük boşluğun doldurulmasına kömək edir. O, həmçinin planetlərin necə inkişaf etdiyi və onların yaşamaq üçün əlverişli olaraq qalması üçün nəyin lazım ola biləcəyi barədə kritik vacib biliklər verir.

Samir