"ABŞ-İran danışıqlarının necə yekunlaşacağı ilə bağlı mövcud vəziyyəti nəzərə almaq lazımdır".
Bu sözləri Azərbaycan Yəhudi Media Mərkəzinin politoloqu Rüstəm Tağızadə Hit.az-a açıqlamasında deyib.
O bildirib ki, ABŞ Prezidenti Donald Trampın elçiləri rəsmi Tehranı iki fazalı razılaşmanı qəbul etmək üçün təzyiq ediblər:
"Birinci həddi 3,67 faizə qədər zənginləşdirmə, 60 faiz ehtiyatları geri qaytarmaq və məhdud sanksiyaların aradan qaldırılması müqabilində genişləndirilmiş yoxlamalara razılıq verməkdir. Digəri isə yekun, daha geniş bir razılaşma əldə etmək üçün danışıqlar aparmaq metodudur. Lakin İran dəfələrlə 20 faizdən yuxarı zənginləşdirməni dayandırmaq tələblərini rədd edib, belə bir güzəşti NPT ilə təmin edilən "dinc" nüvə hüquqlarının pozulması kimi qiymətləndirib".
Ekspert diqqətə çatdırıb ki, ABŞ Milli Təhlükəsizlik Memorandumları (NSPM) "maksimum təzyiqi" bərpa edib:
"Vaşinqtonun münasibətlərin normallaşdırılmasına dair etibarlı vədi olmadan Tehran yüksək zənginləşdirmə infrastrukturundan tamamilə imtina etməklə çox az şey qazanır. Bunun əvəzində iranlı müzakirəçilər regional səviyyədə nəzarət edilən zənginləşdirmə konsorsiumunu təklif edirlər. Yenə də tam imtina etmək mümkün deyil.
İranın daxili aparatında SEPAH (İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusu) və mühafizəkar fraksiyalar nüvə nou-hauunun təslim olması kimi görünən istənilən "yekun razılaşma" üzərində veto hüququnu saxlayırlar. Zamanında prezident Rəisi administrasiyası texniki məhdudiyyətlərlə bağlı güzəştə getməyə daha çox açıqlıq nümayiş etdirsə də, ali rəhbərin ofisi "düşmən güclər" İranın təhlükəsizliyini təhdid etdiyi müddətcə nüvə zənginləşdirilməsinin müzakirə oluna bilməyəcəyini açıqlayıb".
Politoloq qeyd edib ki, praktikada istənilən "nüvə silahından imtina" bəyanatı ölkə daxilində xarici zorakılığa boyun əymək kimi şərh olunacaq:
"Rəhbərliyin artıq iqtisadi və siyasi küləklərlə üzləşdiyi bir vaxtda daxili iğtişaşlar riski yaranır. İranın qonşuları - Səudiyyə Ərəbistanı, İsrail və Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri Tehranın nüvə uğurlarına ekzistensial təhlükə kimi baxır. Əgər İran gələcək silah yolundan imtina etdiyini bəyan etsəydi, İsrail və ya ABŞ-nin potensial hücumuna qarşı ən güclü çəkindirici qüvvəsini itirərdi.
İstər Vaşinqton, istərsə də Moskva tərəfindən məcburi təhlükəsizlik zəmanəti olmadığı halda, İran ittifaqların dəyişməsi ilə müəyyən edilən regionda təhlükəli zəiflik riskini gözə almadan "nüvə seçimindən" etibarlı şəkildə imtina edə bilməz".
Rüstəm Tağızadə hesab edir ki, 2025-ci ilin ən inandırıcı nəticəsi zənginləşmənin tam inkarı deyil, "çərçivə razılaşması"dır:
"İran MAQATE-nin nəzarəti altında 20 faizdən yuxarı zənginləşdirməni dayandırmağa və 60 faizlik ehtiyatını "dondurmağa" razıdır. ABŞ artan sanksiyaların yüngülləşdirilməsini təklif edir. Buraya əsasən məhdud vəsait tranşını boşaltmaq və müəyyən neft və bank məhdudiyyətlərini aradan qaldırmaq aiddir. Lakin əlaqələri tam normallaşdırmaqdan söhbət getmir.
Daha geniş yekun razılaşma isə hər iki paytaxtda regional təhlükəsizlik zəmanətlərinin və daxili siyasi dəyişikliklərin girovu olaraq qalır. Daha dəqiq desək, İranın 2025-ci ildə nüvə silahından tamamilə imtina edəcəyini açıqlaması reallıqdan daha çox arzudur. Ümumiyyətlə, ABŞ ciddi formada İrana təzyiq etməsə, Tehran öz ambisiyalarında əl çəkməyəcək".
Pərviz
