"Rusiya prezidenti Vladimir Putin İranla ittifaqı və Yaxın Şərqdə münaqişənin dərinləşməsindən qaçınmaq arasında nazik tarazlığı qoruyur. Uzunmüddətli İran müttəfiqi kimi Kremli həmişə rejimin nüvə enerjisi inkişaf etdirmək hüququnu müdafiə etsə də, Tehranın nüvə bombası axtarışının məhdudlaşdırılması lazım olduğunu tanıyırdı. Buna görə də bu həftə sonu Rusiyanın İranı "hər hansı məqsədlə uran zənginləşdirmə hüququndan" məhrum edən müqaviləyə razı salmaq cəhdləri haqqında məlumatlar Moskvanın adi kəskin reaksiyasını səbəb oldu".
HİT.az xəbər verir ki, bunu "The Times" yazıb.
Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi bazar günü verdiyi açıqlamada deyib: "Putinin İranı ABŞ-la belə nüvə sazişinə təşviq etmək istədiyi fərziyyələr, İranın nüvə proqramı ətrafında gərginliyi artırmaq məqsədi daşıyan çirkli siyasiləşdirilmiş kampaniyanın bir hissəsidir".
Lakin Moskvanın etirazları etiraf etmək istədiyindən daha incə bir yanaşmanı gizlədə bilər. Danışıqlar mənbələrinə yaxın olan şəxslər "Axios"a bildiriblər ki, Putin Trumpı və İran rəsmilərini "uran zənginləşdirməsinə sıfır tolerantlıq" tələb edən nüvə müqaviləsini dəstəklədiyi barədə məlumatlandırıb.
Dörd rəsmi şəxs (üçü avropalı, biri israilli) bildirib ki, Moskva iranlıları "sıfır zənginləşdirmə" şərtinə razı olmağa sövq edib. İki mənbə "Axios"a bildirib ki, ruslar həmçinin İsrail hökumətinə Putinin İran uranına münasibəti barədə məlumat veriblər. İsrailli yüksək vəzifəli şəxs deyib: "Putinin bunu iranlılara dediyini bilirik".
Avropa rəsmisi isə qeyd edib: "Putin sıfır zənginləşdirməni dəstəkləyəcək. O, iranlıları amerikalılarla danışıqları daha əlverişli etmək üçün bu istiqamətdə işləməyə çağırıb".
Hesabatlara görə Putin keçən həftə Tramp və Fransa prezidenti Makronla telefon danışıqlarında da bu mövqeyi irəli sürüb. Hələlik iranlılar Putinin təklifini rədd etsələr də, bu açıqlamalar Kremlin nüvə sazişi strategiyasının göstərmək istədiyindən daha mürəkkəb olduğunu təsdiqləyir. Rusiya və İran arasında uzunmüddətli əlaqələr mövcuddur və onların qoşunları Əsəd rejimi dekabrda süquta uğrayana qədər illərlə Suriyada əməkdaşlıq ediblər.
2022-ci ildə Ukrayna müharibəsi başlayandan sonra əlaqələr daha da güclənib, Rusiya dünyanın ən sərt sanksiyalarına məruz qalan ölkələr sırasında İrana qoşulub. Kremlin üçün əsas problem İsrail və ABŞ-nin İrana hücumları və Trumpın nüvə müqaviləsi tələbi ilə əlaqədar bir neçə rəqabətli marağı tarazlaşdırmaqdır.
Regiondakı münaqişə neft qiymətlərinin artmasına səbəb ola bilər ki, bu da Rusiyanın iri istehsalçı kimi mənafeyinə uyğundur və eyni zamanda Ukraynaya davam edən hücumlardan diqqəti yayındırmağa kömək edir.
Lakin Yanvarda tərəflər strategik tərəfdaşlıq haqqında razılığa gələndə, Kremlin İrana açıq təhlükəsizlik zəmanəti verməkdən imtina edib. İsrail zərbələrindən sonra Rusiya Tehranı yalnız şifahi dəstəklə kifayətlənərək məyus edib.
Daha sonra İsrail hücumlarının təhlükəsi bazar günü xüsusilə aydın olub. Məlum olub ki, İran prezidenti Pezeşkian 12 günlük müharibə zamanı İran Ali Milli Təhlükəsizlik Şurasının iclasına İsrailin altı raket hücumu zamanı ayağından yaralanıb və fövqəladə çıxışdan qaçmağa məcbur olub.
Ekspertlərin fikrincə Moskvanın müqaviləyə təkid etməsinin səbəbi, yeni təzyiqlər altında İranın dağılması ehtimalı və bunun Rusiyanın iqtisadi mənafelərinə təhlükə yaratmasıdır. Keçən il Rusiya İranın ən böyük xarici investoru idi və onun mütəxəssisləri İranın cənubundakı Buşehr nüvə elektrik stansiyasının tikintisində aktiv iştirak edirlər. İran nüvə alimləri də Rusiyada təlim keçiblər.
Rusiyadan İrana Azərbaycan vasitəsilə qaz kəmərinin çəkilməsi planları mövcuddur, həmçinin (tərəddüdlü olsa da) üçüncü ölkələrə ixrac üçün qaz mərkəzinin yaradılmasına dəstək layihəsi irəli sürülür.
Karnegi Beynəlxalq Sülh Fondu üçün hazırladığı təhlildə İran və Rusiyanın Yaxın Şərq siyasəti eksperti Nikita Smaqin yazır: "Rusiyanın indiki şəraitdə üzləşdiyi əsas problem – 2022-ci ildən etibarən aktiv investisiya qoyduğu İrandakı bütün layihələrin təhlükə altında olmasıdır. Əgər cari hücumlar nəticəsində İran tamamilə qeyri-sabit olarsa, həm qaz mərkəzi, həm də digər daha real layihələr, artıq qoyulmuş investisiyalarla birlikdə məhv olacaq".
Avrasiya Qrupunun baş İran və enerji təhliliçisi Qreqori Bru hesab edir ki, İran təklifə dəyməz, lakin onun mövqeyinin indi daha sərt göründüyünü qeyd edir: "Rusiyanın tam zənginləşdirmədən imtina tələbi Tehranı dəyişməyə vadar etmək üçün kifayət olmaz, lakin bu, İranın artan təcrid olunmasını, xüsusən də 'troyka'nın sanksiyaların bərpası təhdidi fonunda vurğulayır".
Samir
