"Münaqişələri dayandırmaq fərdlərlə bağlı bir məsələ deyil". 

Bu sözləri politoloq Turan Rzayev Hit.az-a açıqlamasında ABŞ Prezidenti Donald Trampın indiyə kimi Qəzza müharibəsini bitirə bilməməsi barədə danışarkən deyib. 

O bildirib ki, münaqişələr başlanma səbəbi, başladan tərəflər, daxili dinamikası, konflikt yaradan səbəblər və uzlaşma yolları kimi bir çox məsələdən asılıdır:

"Reallıq ondan ibarətdir ki, Qəzza məsələsi İsrail-Fələstin münaqişəsinin üç aktual problemindən biridir. Burada söhbət Fələstinin müstəqil dövlət kimi tanınması, yəni iki dövlət modelinin qurulması, Qüds problemi və Qəzza məsələsindən gedir. 

Ümumiyyətlə, Qəzzanın hal-hazırda Fələstin münaqişəsinin aktiv fazası olduğunu deyə bilərik. Bunun da səbəbi 2023-cü ildə HƏMAS-ın başlatdığı hücum və ardınca İsrailin bu ərazilərə müdaxilə etməsidir. 

Nəticədə, hərbi əməliyyatlar fonunda gərginliyin artması, insanlıq cinayətləri törədilməsi, mülki şəxslərin hədəfə alınması kimi olaylar münaqişəni həm daha da aktiv fazaya keçirdi, həm də tələfatın miqyasını artırdı. Təbii ki, yaşananlar münaqişənin hər iki istiqamətindəki sülh danışıqlarına dair olan ümidləri də bir növ azaltmış oldu". 

Ekspert qeyd edib ki, ABŞ Prezidenti Donald Tramp aktiv şəkildə Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi, Rusiya-Ukrayna müharibəsi, İran-İsrail və İsrail-Yaxın Şərq münasibətləri, o cümlədən də Fələstin və Qəzza məsələsində aktiv fəaliyyət göstərir:

"Əvvəlki ABŞ administrasiyalara baxdıqda biz bundan çox şahidi olmurduq. Ancaq Tramp administrasiyası isə daha sülhpərvərdir. Hər halda nə isə etməyə çalışırlar. Ümumiyyətlə, Trampın bu məsələdəki mövqeyi hazırkı liderlər arasında ən konstruktividir və Amerikanın da qlobal güc nüfuzunu nəzərə alsaq, münaqişə həllinə nail olmaq potensialı var".

Politoloq diqqətə çatdırıb ki, indiyə kimi Qəzza probleminin həll olunması üçün müxtəlif variantlar təklif olunub:

"Hətta Tramp Qəzzanın ABŞ tərəfindən alınıb yenidən qurulmasını da təklif etmişdi, amma bu da qəbul edilmədi. Düşünürəm ki, Qəzza probleminin həll olmasının əsas səbəblərdən biri İsrailin kompromisə getməməsidir. Əksinə, İsrail danışıqlar istiqamətində təzyiqlərə məruz qalanda Qəzzadakı insan tələfatını daha da artırır. Bu isə çox ciddi problemdir. 

Bundan başqa, Fələstində vahid hakimiyyətin olmaması da prosesi uzadan amillərdəndir. Qəzzada HƏMAS, Fəth bölgəsində isə Mahmud Abbasın rəhbərliyində FƏTH hakimiyyəti var. Bu da daxili parçalanma yaradır. Əslində Qəzzadakı əməliyyatlarda Mahmud Abbasın da rolu az deyil. Yəni Fələstin məsələsi həm də HƏMAS-FƏTH qarşıdurmasının göstəricisidir".

Müsahibimizin sözlərinə görə, Fələstin məsələsində kənar qüvvələrin də hədsiz siyasi manipulyasiyası var:

"Yəni bu məsələni öz maraqları üçün istifadə edənlər çoxdur. Məsələn, Türkiyə, İran, Misir, İordaniya, Yəmən, Səudiyyə Ərəbistanı və Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri kimi HƏMAS-ı dəstəkləyən qüvvələr var. Bütün bu faktorlar birləşəndə, əlbəttə ki, Trampın bir gündə az qala bir əsrə yaxın davam edən münaqişəni həll etməsini gözləmək realist deyil.  

Məncə, Fələstin məsələsi bu gün dünyanın ən çətin və mürəkkəb münaqişələrindən biridir və konkret həll üçün beynəlxalq ictimaiyyətin ciddi təzyiqi lazımdır. Məsələn, biz bu münaqişə ilə bağlı daha ciddi məsələləri sentyabr və sonrasında daha çox müzakirə edə bilərik. 

Çünki bundan sonra ehtimal olunur ki, Fələstini müstəqil dövlət kimi tanıyacaq ölkələrin sayı artacaq. Fransa, Böyük Britaniya və Almaniya kimi ölkələrin belə bir addım atması gözlənilir. Bu da prosesi müəyyən mənada dəyişə bilər". 

Turan Rzayev hesab edir ki, Fələstin münaqişəsinin həlli mümkündür:

"Hər şeydən əvvəl İsrail tərəfi razı salınmalıdır ki, bu münaqişə yalnız iki dövlət modeli ilə həll oluna bilər. Çünki bu məsələnin təməlində məhz ərazi problemi faktoru dayanır. XX əsrin əvvəllərindən başlayaraq yəhudilərin ərəb torpaqlarını yüksək məbləğlərlə alması, daha sonra isə İsrailin müstəqil dövlət kimi yaranmasından sonra əraziləri ilhaq etməsi və qeyri-qanuni məskunlaşmalar aparması ciddi səbəblərdir.

Amma istənilən halda, bu ərazilərdə iki dövlət modelinin yaradılması labüddür və xüsusilə də Qəzza məsələsi ilk həll olunmalı problemlərdən biridir. Həmçinin, İsrail Qəzzanın Fələstinə məxsus olduğunu qəbul etməlidir. 

Qüdsün isə BMT nəzarətində azad şəhər statusuna almalı olduğunu düşünürəm. Belə olanda Qüds hüquqi cəhətdən heç bir ölkəyə aid olmayacaq. Bir növ Vatikan bənzəri ssenari həyata keçirilə bilər. Bu yolla İsrail və Fələstin arasındakı problemin arxada qalması mümkündür. Lakin bunun üçün mütləq şəkildə hər iki tərəf güzəştə getməlidir".

Pərviz