Onilliklərdir elm adamları Dünyadakı suyun mənbəyini müzakirə edirlər. 

HİT.az xəbər verir ki, ənənəvi nəzəriyyəyə görə, su planet formalaşdıqdan sonra Günəş Sisteminin xaricindən gələn buzlu cisimlərlə daşınıb. Alternativ nəzəriyyə isə Dünyanın ilkin materiallarının onsuz da su istehsal etməyə kifayət qədər komponentlərə malik olduğunu iddia edir. Lakin bu ikinci hipotez indiyə qədər real laboratoriya şəraitində sınaqdan keçirilməmişdi.

Tədqiqatçılar gənc bir planetin erkən mərhələsini təqlid edən yüksək təzyiq və temperatur şəraitində təcrübələr aparıblar. Bu təcrübələr, planetin ərimiş qayaları ilə hidrogen qazının qarşılıqlı təsir etdiyi ekstremal mühiti yenidən yaradıb. Nəticələr göstərir ki, planet formalaşmasının erkən mərhələlərində maye su təbii şəkildə meydana gələ bilər.

30 oktyabrda Nature jurnalında yayımlanan iş planet elmi ilə bağlı uzun müddət cavabsız qalmış sual üçün yeni perspektiv təqdim edir və kainatda həyat üçün əlverişli suyun yarana biləcəyi yerləri genişləndirir.

“Bu iş göstərir ki, su planet formalaşmasının təbii bir nəticəsi olaraq bol miqdarda istehsal edilə bilər. Bu, uzaqdakı həyat potensialı olan dünyaları axtarmağa yanaşmamızda böyük irəliləyiş deməkdir", deyə araşdırmanı aparan Carnegie Institution for Science-dan Anat Şahar bildirib.

Süd Yolu qalaktikasında indiyə qədər kəşf edilmiş 6.000-dən çox ekzoplanet arasında, Dünyadan böyük, lakin Neptundən kiçik olan Alt-Neptunlar ən çox yayılmış növdür. Günəş Sistemində belə bir planet olmasa da, alimlər bu dünyaların qalın, hidrogenlə zəngin atmosferlərlə əhatə olunmuş qayalı daxili quruluşu olduğunu düşünürlər. Bu xüsusiyyət suyun planetin erkən mərhələlərində necə meydana çıxa biləcəyini test etmək üçün ideal model təşkil edir.

Şahar və komandası laboratoriyada bir Alt-Neptunun kiçik modelini qurublar. “Diamond anvil cell” adlı cihazdan istifadə edərək, dəmir baxımından zəngin ərimiş qayaları iki almazın ucunda Dünya atmosfer təzyiqinin təxminən 600.000 qatına sıxıblar və temperaturu 4.000 °C-yə qədər qaldırıblar. Bu şərait, ərimiş planetlərin dərinliklərində olan temperaturlara bərabərdir.

Tədqiqatçılar bu mühitin planet formalaşmasının kritik mərhələsini simulyasiya etdiyini bildirirlər. Yeni yaranan planetlər gənc ulduzların ətrafında qalın hidrogen qaz örtükləri ilə əhatə olunur. Bu qaz, “termal örtük” kimi davranaraq magmanın milyonlarla, hətta milyardlarla il ərzində əriməsini təmin edir. Bu müddət ərzində qaz və ərimiş qayalar qarşılıqlı təsir edir.

Tədqiqat göstərir ki, hidrogen ərimiş qayalara asanlıqla həll olur və dəmir oksidlərlə reaksiyaya girərək əhəmiyyətli miqdarda su istehsal edir. Yəni su, kometlər və asteroidlər kimi xarici mənbələrə ehtiyac olmadan, qayalar və qaz kimyasının təbii yan məhsulu olaraq meydana çıxa bilər.

Bu kəşflər göstərir ki, su nadir kosmik hadisə deyil, planetlərin formalaşmasının qaçınılmaz nəticəsi ola bilər. Bu isə kainatda suyun və dolayısıyla həyatın elm adamlarının düşündüyündən daha geniş yayılmış ola biləcəyini göstərir.

Samir