Avropa İnsan Haqları Məhkəməsi (AİHM) mənim 2016-cı il tarixli şikayətlərim əsasında borcunu ödəyə bilmədiyinə görə üç vətəndaşımızın inzibati qaydada həbsini qanunsuz hesab etdi.

Bunu hüquqşünas Əkrəm Həsənov deyib. O, bildirib ki, qanunsuz həbs edilmiş hər vətəndaşa dövlət 3600  avro kompensasiya ödəməlidir. Vaxtında ödəməsə, bu məbləğin üzərinə faiz gələcək.

“Bu işlər barədə və ümumiyyətlə borca görə həbslərə dair son 5 il ərzində dəfələrlə yazmışam. O cümlədən yazmışdım ki, “Borca görə həbs – ölkəmiz üçün rüsvayçılıq, hüquq sistemimizə ləkədir! Allahın köməyi ilə bu zülmün kökünü kəsəcəyik.” 

Hər kəs borcuna görə yalnız əmlakı ilə cavabdehdir. Əmlakı yoxdursa, borcu da ödəmir və buna görə heç bir məsuliyyət daşımır. Nə canı, nə də azadlığı ilə! 
Lakin Azərbaycan borcunu ödəyə bilməyən şəxslərin həbs olunduğu yeganə Avropa dövlətidir. Borca görə həbs tarixən barbar cəmiyyətlərinə xas olub, ilk dəfə VII əsrdə müsəlman aləmində buna son qoyulub və XIX əsrdə Avropa da bu yanaşmanı qəbul edib.

Formal olaraq məhkəmələrimiz guya vətəndaşları borcunu ödəyə bilmədiklərinə görə deyil, borcun ödənilməsi haqda məhkəmə qərarını üzrsüz səbəbdən icra etmədiklərinə görə həbs edirlər. Amma bu zaman səbəbin niyə üzrsüz olduğunu hakimlərimiz əsaslandırmır. Faktiki olaraq əmlakı olmayan işsiz şəxsləri həbs edirlər. Başqa sözlə, “Keçəl Həsən, ya Həsən keçəl” məsəlidir! Yəni faktiki olaraq vətəndaşı elə məhz borcunu ödəyə bilmədiyinə görə həbs edirlər.

AİHM şikayətlərimi təmin edərək bu həbslərin Avropa İnsan Haqları Konvensiyasının 6-cı maddəsinin 1-ci bəndinin (“Ədalətli məhkəmə araşdırması hüququ”) pozduğunu təsdiq edib. Çünki məhkəmələrimiz borcluların təqsiri məsələsini araşdırmayıb. AİHM-in qənaətinə görə vətəndaş maddi imkansızlığını səbəb gətirərək borcunu ödəyə bilmirsə, bu faktı sübut etməli deyil. Əksinə, ittiham tərəfi (icra məmuru) əksini sübut etməlidir (yəni pulu var, amma ödəmir).
Şikayətlərimdə həmçinin Konvensiyanın 4-cü Protokolunun 1-ci maddəsinin (“Borca görə azadlıqdan məhrum etmənin qadağan olunması”) pozulduğunu göstərmişdim. Həmin maddədə deyilir: “Heç kəs yalnız hər hansı bir müqavilə öhdəliyini ödəmək iqtidarında olmadığına görə azadlıqdan məhrum edilə bilməz”. AİHM 6-cı maddənin pozulduğunun aşkar olduğu üçün bu maddənin pozulmasının araşdırılmasına artıq lüzum görməyib.

İndi isə sözügedən üç vətəndaşın işlərini xatırladıram.

1. Kərimov Vahid Turab oğlu (1987-ci il təvəllüdlü) digər şəxsin “Rabitəbank” ASC qarşısındakı 10000 manat məbləğində kreditə görə zamin durmuşdur. Kreditdən 7255,7 manat ödənilməmiş qalıq borc qalmışdır. Həmin borc o cümlədən zamin olan, 2 və 3 yaşlı iki uşaq atası, işsiz olduğu üçün heç ailəsini dolandıra bilməyən Kərimovdan da məhkəmə qaydasında tələb edilmişdir. Bankın təkidi ilə Səbail rayon İcra şöbəsinin icra məmuru Tağıyev Cəmil Nizami oğlunun təqdimatına əsasən Səbail rayon məhkəməsinin hakimi Əhmədov Rauf Dəmirqan oğlunun 11 mart 2016-cı il tarixli qərarı ilə Kərimov 10 gün müddətinə həbs edilmişdir. Verdiyimiz şikayətə 14 mart 2016-cı il tarixdə baxmış Bakı Apellyasiya Məhkəməsinin hakimi Məmmədov Qail Fazil oğlu qərarı qüvvədə saxlamışdır.
Bu həbslə bağlı 2016-cı ildə hətta “Rabitəbank”-ın Müşahidə Şurasının sədri və eyni zamanda Banklar Assosiasiyasının Prezidenti Zakir Nuriyevə müraciət etmişdim. Məktubumda ona o cümlədən xəbərdarlıq etmişdim ki, rəhbərlik etdiyi bankın imkansız vətəndaşı həbs etdirməsinin, “baş vermiş bu rəzalətin nəticələri çox ağır ola bilər”. Lakin o, mənə cavab vermədi.

AİHM-in qərarına əsasən qanunsuz həbsə görə Kərimova Azərbaycan dövləti tərəfindən 3600 avro məbləğində kompensasiya ödənilməlidir.

2. Bayramov Mübariz İsaxan oğlu (1977-ci il təvəllüdlü) götürdüyü kreditlər üzrə “Unibank” KB ASC-yə və telefon dükanına cəmi 3880 manat borclu qalmışdır. İşsiz olan və ağır şəraitdə yaşayan Bayramov borcu ödəyə bilməyib.  Bankın əməkdaşı ona hətta təklif edib ki, böyrəyini satıb borcunu ödəsin. Nəricədə bankın təkidi ilə Nərimanov rayon İcra şöbəsinin icra məmuru Kazımov Zamiq Mütəllif oğlunun təqdimatına əsasən Nərimanov rayon məhkəməsinin hakimi Məmmədov Samir Əlibala oğlunun 24 noyabr 2016-cı il tarixli qərarı ilə Bayramov 5 gün müddətinə həbs edilmişdir. Verdiyimiz şikayətə 26 avqust 2016-cı il tarixdə baxmış Bakı Apellyasiya Məhkəməsinin hakimi Məmmədov Qail Fazil oğlu qərarı qüvvədə saxlamışdır.

AİHM-in qərarına əsasən qanunsuz həbsə görə Bayramova Azərbaycan dövləti tərəfindən 3600 avro məbləğində kompensasiya ödənilməlidir.
3. Abbasov Mahir Nəsrəddin oğlu (1965-ci il təvəllüdlü) digər vətəndaşa (özünün dediyinə görə sələmçiyə) 31300 manat borcu qalıb. Göygöl rayon İcra şöbəsinin təqdimatına əsasən Göygöl rayon məhkəməsinin 20 iyun 2016-cı il tarixli qərarı ilə Abbasov 10 gün müddətinə həbs edilmişdir. Verilən şikayətə 24 iyun 2016-cı il Gəncə Apellyasiya Məhkəməsi qərarı qüvvədə saxlamışdır. Sonradan barəsində cinayət işi də açılaraq Göygöl rayon məhkəməsinin hökmü ilə 4 ay, Gəncə Apellyasiya Məhkəməsinin qərarı ilə isə 1 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilmişdir.

AİHM-in qərarına əsasən qanunsuz həbsə görə Bayramova Azərbaycan dövləti tərəfindən 3600 avro məbləğində kompensasiya ödənilməlidir.

Əlbəttə, ötən illər ərzində xeyli belə həbslər olub və indi də var. Elan etmişdim ki, bu kimi həbslər üzrə Avropa Məhkəməsinədək işləri pulsuz aparacağam. Apardım da. Lakin təəssüf ki, müraciət edən çox olmadı (çox olsaydı, yəqin ki, AİHM-in qərarı daha tez olardı). İnsanlarımızda ədalətə inam azdır. Əminəm ki, bu qələbəmizdən sonra inam daha çox olacaq.

Borcunu ödəyə bilməyən vətəndaşımızı banklar, sələmçilər, kollektorlar, icra məmurları daim həbslə hədələyir. İnsanları stressə salır, intihar həddinə çatdırırlar. Ailələr dağılır. Bəziləri yeganə evini satmalı olur, qonşu-qohum-tanışları qarşısında alçalaraq borc istəməyə başlayır və s. və i.a. Bütün bunlar bitdi! Belə hədələrlə üzləşənlər AİHM-in qərarına istinad etsin və haqqını tələb etsin. Yaxında bu qərarın Azərbaycan dilinə tərcüməsi də təmin olunacaq.

Əminəm ki, hansısa icra məmuru yenə də həyasızlığına salıb borclunun qanunsuz həbsi barədə təqdimat versə də, bundan sonra heç bir hakim dövlətimizə birbaşa maddi ziyan vuran qanunsuz həbs qərarları çıxarmaz! Çıxarsalar, bu olacaq açıq-aşkar qanunsuz qərar və onların özü barəsində tədbir görüləcək!”