Təxminən 25 ildir kosmosda davamlı insan mövcudiyyəti Beynəlxalq Kosmik Stansiya (BKS) ilə təmin edilirdi. Qurğunun təqaüdə çıxması ilə ticarəti stansiyalar kosmosda tədqiqat fəaliyyətlərini öz üzərinə götürməyə hazırlaşır.

HİT.az-ın məlumatına görə, insanlıq demək olar ki, 1/4 əsr boyu fasiləsiz kosmosda yaşayır. Bu davamlı mövcudluq 2000-ci il oktyabr ayında astronot Bill Şepherd və kosmonavtlar Yuri Qidzenko ilə Sergey Krıkalovun Beynəlxalq Kosmik Stansiyaya (BKS) yerləşməsi ilə başlayıb. Lakin bu uzunmüddətli missiya artıq sona yaxınlaşır.

Stansiyanın ilk hissələri 1998-ci ildə orbitə göndərilib. BKS-in 2030-cu ildə təqaüdə çıxarılması planlaşdırılır və bu tarixdə qurğunun əsas komponentləri nəzərdə tutulan xidmət müddətini təxminən iki il keçəcək. Günəş panelləri, rabitə sistemləri, elmi avadanlıqlar kimi bir çox komponentlər yenilənə bilər və ya orbitdə təmir edilə bilər olsa da, yaşayış modulları və daşıyıcı strukturlar kimi əsas hissələr üçün bu mümkün deyil. Hər birləşmə, ayrılma və ya günəş işığına məruz qalma dövrü stansiyanın struktur bütövlüyünə yeni yük gətirir. Buna görə də, stansiyanın ömrünü uzatmaq mümkün olsa da, bu daimi həll kimi qəbul edilmir.

Buna görə NASA və digər kosmik agentliklər BKS-dən sonra mikroqravitasiya tədqiqatlarını davam etdirə biləcəkləri alternativ platformalar üzərində işləyir. Bu platformaların böyük hissəsi ticarəti şirkətlər tərəfindən hazırlanır.

NASA “Beynəlxalq Kosmik Stansiyası Keçid Planı” sənədində gələcək yol xəritəsini aydın şəkildə qeyd edir: Agentlik Alçaq Yer Orbitində fəaliyyətlərini xüsusi şirkətlərin inşa edib idarə edəcəyi kosmik stansiyalara ötürməyi planlaşdırır. Beləcə NASA, bu obyektlərdən istifadə edən müştərilərdən yalnız biri olacaq. Tədqiqat infrastrukturu, yük və ekipaj daşınması daxil olmaqla bütün xidmətlərin özəl sektor tərəfindən təmin olunduğu davamlı bazar hədəflənir.

Bu keçid tamamlandıqda, NASA resurslarını Ay və Mars kimi daha uzaq hədəflər üçün istifadə etməyi planlayır. Beləliklə, alçaq orbit dövlət-şəxsi sektor tərəfdaşlığı ilə formalaşan yeni dövrə qədəm qoyacaq.

Bu yeni dövrün ilk addımlarından biri, NASA tərəfindən dəstəklənən Vast şirkətinin hazırladığı Haven-1 kosmik stansiyası olacaq. 2026-cı il may ayında buraxılması planlaşdırılan stansiya, bu günə qədər istifadə edilən qurğulardan olduqca fərqlidir:

* BKS təxminən 900 kubmetr həcmə malik ikən,
* Haven-1 yalnız 45 kubmetr ölçüsündə olacaq.
* Bu, stansiyada daimi ekipajın ola bilməyəcəyi deməkdir.

Haven-1, astronavtların SpaceX-in Dragon kapsulu ilə birləşərək qısamüddətli missiyalar həyata keçirəcəyi, kompakt və təhlükəsiz tədqiqat platforması kimi dizayn edilib. Şirkətin hazırda üç il ərzində həyata keçirməyi planladığı dörd missiya var. Hər missiyada astronavtlar təxminən 10 gün stansiyada qalacaq.

Vast-ın CEO-su Maks Haot, ilk missiyalarda əsas məqsədin sistemin təhlükəsiz və sabit işlədiyini sübut etmək olduğunu vurğulayır. Dizayn prosesi sürətli olmasa da, astronavtların rahatlığı nəzərə alınıb (məsələn, xüsusi dizayn edilmiş yataqlar).

Digər Ticarəti Stansiya Layihələri:

Axiom Space: 2028-ci ilədək 4 nəfərlik ekipajı dəstəkləyəcək stansiyasını buraxacaq. İnşaat mərhələsində BKS-ə birləşəcək, sonra müstəqil olacaq.

Blue Origin-in "Orbital Reef" layihəsi: Çoxməqsədli orbit stansiyası.

Çin-in hazırda fəaliyyətdə olan Tyanqonq (天宫) stansiyası.

Hər biri BKS-in missiyasının bitməsindən sonra insanlığın kosmosdakı davamlı varlığını təmin etməyi hədəfləyir.

Samir