Qasırğaların istiqamətini və gücünü proqnozlaşdırmaq üçün elm adamları indi köpəkbalıqlarından istifadə edir.
HİT.az xəbər verir ki, Atlantik okeanında üzən bu dəniz canlıları sensorlarla təchiz edilərək qasırğa proqnozlarını daha dəqiq etmək üçün məlumat toplayır. Budur köpəkbalıqlarının qasırğa proqnozlaşdırmasındakı yeni rolu və bu innovativ işin detalları...
"Washington Post"un xəbərinə görə alimlər köpəkbalıqlarının bel üzgəclərinə sensorlar quraşdıraraq onları mobil dəniz müşahidəçilərinə çevirir. Bu sensorlar okeanın temperatur, duzluluq və dərinlik kimi vacib məlumatlarını toplayır.
Delaver Universitetindən dəniz ekoloku Aaron Karlaylın rəhbərlik etdiyi bu iş, köpəkbalıqlarının okeanda davamlı hərəkət halında olmasını üstünlüyə çevirir. Karlayl deyir: "Okean çox böyük və çatılması çətin bir sahədir. Lakin heyvanlara sensor taxaraq onları davamlı məlumat toplayan okean sensorlarına çevirə bilərik".
Qasırğalar okean suyundan sorulan istiliklə yaranır. İsti su havanın qalxmasına və sıx yağış gətirən buludların əmələ gəlməsinə səbəb olur. Rutqers Universitetindən fiziki okeanoqraf Travis Maylz deyir: "Okean qasırğaların istilik mühərrikidir. Əgər qasırğa isti su üzərindən keçərsə güclənir, soyuq suya çatsa zəifləyir".
Buna görə də okeanın müxtəlif dərinliklərindəki temperatur paylanmasını ölçmək qasırğa proqnozu üçün kritik əhəmiyyət kəsb edir.
Okeanın temperaturunu ölçmək asan iş deyil. Hava peykləri okean səthinin xaricini görə bilmir və Atlantikdə tez-tez rast gəlinən soyuq su hovuzlarını aşkar edə bilmir. Meteoroloqların istifadə etdiyi robotik şamandıralar və sürüşmə qurğuları isə yavaş hərəkət edir və idarə edilməsi bahadır. Bu vəziyyət açıq okeanda məlumat çatışmazlığına gətirib çıxarır. Maylz vurğulayır: "Okeanın ölçüsü elə böyükdür ki, müşahidə edilməli olan çoxlu boş sahə var. Məlumat çatışmazlığı xüsusilə Karib hövzəsi, Meksika körfəzi və Şərq Sahili kimi qasırğa riski yüksək bölgələrdə aydın hiss olunur".
Köpəkbalıqlarının sürəti və uzun müddət dənizdə qala bilmə qabiliyyəti onları robotik qurğularla müqayisədə üstün edir. Karlaylın qrupunda doktorant və köpəkbalığı ekoloku Karolin Virniki deyir: "Köpəkbalıqları robotik sürüşmə qurğularından daha sürətli və daha uzun müddət işləyə bilər. Bu sayədə mövcud müşahidə qurğuları ilə uyğun şəkildə məlumat toplaya bilərlər".
Qrup may ayında sahilə 40-50 mil uzaqda yemli qarmaqlar və dondurulmuş yem bloklarından istifadə edərək köpəkbalıqlarını cəlb etdi. Bu üsulla qoxunu izləyən köpəkbalıqları tutularaq sensorlarla təchiz edildi.
Tədqiqatçılar qısaüzgəcli mako köpəkbalıqlarını üstün tuturlar, çünki bu növ tez-tez səthə çıxır və sensorların topladığı məlumatlar peyklərə ötürülə bilir. Beynəlxalq Təbiətin Mühafizəsi Birliyinə görə, həddindən artıq ovlanma səbəbilə mako köpəkbalıqları təhlükə altındadır. Karlayl sensorların köpəkbalıqlarına ziyan vurmaması üçün böyük ehtiyat göstərdiklərini bildirir: "Heyvanları sevirik və onlara zərər vermək istəmirik. Üzgəclərə edilən müdaxilənin təsirini minimuma endirmək üçün əlimizdən gələni edirik".
İndiyədək sensor taxılan iki mako köpəkbalığından biri temperatur məlumatlarını uğurla ötürdü. Digər köpəkbalığı isə sensorun işləməsi üçün həddən artıq dayaz sularda üzdü. Virniki deyir: "Hər cəhddə yeni bir şey öyrənirik və bu səhvlərin aradan qaldırılması prosesidir".
Qrup hər il onlarla köpəkbalığına sensor taxmağı və bu məlumatları mövcud qasırğa proqnoz modellərinə inteqrasiya edərək daha dəqiq proqnozlar verməyi planlaşdırır. Mako köpəkbalıqları ilə yanaşı, ağ köpəkbalığı və çəkicbaş kimi digər növlər də gələcəkdə istifadə edilə bilər.
Luisiana Ştat Universitetindən qasırğa klimatoloqu Cill Trepanier deyir: "Nə qədər çox məlumat toplayarıqsa, proqnozlarımız bir o qədər yaxşı olar. İstər köpəkbalığı, istər şamandıra, ya da sürüşmə qurğusu olsun, daha çox məlumat həmişə yaxşıdır".
Bu innovativ yanaşma, xəbərə görə, qasırğa proqnozlarını yaxşılaşdıraraq sahil bölgələrindəki icmaların təhlükəsizliyini artıra bilər.
Samir
