Antarktida sahillərində müşahidə edilən nəhəng buz parçalanmalarının arxasında görünməz, lakin güclü bir qüvvə – qabarma və çəkilmələr ola bilər. 

HİT.az xəbər verir ki, Britaniyanın Antarktika Araşdırmaları Xidmətinin alimləri tərəfindən aparılan yeni araşdırma, qabarma və çəkilmə hərəkətlərinin buz təbəqələrində çatlaqların yaranmasına və "buzağılama” adlanan buz kütlələrinin qopmasına səbəb ola biləcəyini ortaya qoyur.

2021-ci ildə Brunt Buz şelfində yaranan çatlaqlar, iki il ərzində böyüyərək Nyu York şəhərinin iki qatına bərabər ölçüdə bir buzdağının ayrılmasına səbəb olub. Elm adamları bu nəhəng parçanı A-81 adlandırıblar. Bu təbii proses "buzağılama" (buzun iri bloklarla qopması) kimi tanınır.

Araşdırma qrupu, xüsusilə bahar aylarında — qabarma və çəkilmələrin ən güclü olduğu dövrdə — buz şelfinin alt hissəsində yaranan gərginliyin çatlaqları genişləndirdiyini aşkar edib. Alimlər bu prosesin buz kütlələrinin strukturlarında zəif nöqtələr yaradaraq, gələcək qopmaları daha ehtimalolunan hala gətirdiyini vurğulayır.

Tədqiqatçılar qabarma, çəkilmə və külək məlumatlarına əsaslanaraq buz təbəqəsindəki mexaniki gərginlikləri hesablamaq üçün riyazi model hazırlayıblar. Bu model daha sonra GPS və radar məlumatları ilə qarşılaşdırılıb. Analiz göstərib ki, çatlaqların böyüməsi ilə qabarma və çəkilmə aktivliyi arasında güclü əlaqə var – xüsusilə bahar aylarında.

Oliver Marş (layihənin rəhbəri): "Buzağılama" hadisələrini anlamaq təkcə buz şelfinin sabitliyi üçün deyil, okean cərəyanları və dəniz ekosistemlərinə təsirləri baxımından da həyati əhəmiyyət daşıyır".

Alimlər qeyd edirlər ki, günlük qabarma, çəkilmə və külək təsirləri çatlaqları kiçik addımlarla böyütsə də, ani və güclü iqlim hadisələri – məsələn, istilik dalğaları və ya buzdağları arasında toqquşmalar – qəfil və böyük yarıqların yaranmasına səbəb olur. Belə bir hal 2021-ci ildə Brunt sahəsində yaşanmışdı.

Bu yeni model, Antarktida buz təbəqələrinin iqlim dəyişikliyi fonunda necə dəyişəcəyini daha dəqiq proqnozlaşdırmaq üçün vacib bir vasitə kimi qiymətləndirilir. Bu, dəniz səviyyəsinin qalxması ilə bağlı daha real təxminlər aparmaqda mühüm rol oynaya bilər.

Samir