1979-cu ildə NASA-nın ilk kosmik stansiyası olan Skaylab Yerə qayıdır. Plan stansiyanın Hind Okeanına düşməsi idi, lakin o, atmosferdə gözləniləndən daha çox müddətə davam edir və parçalanmadan irəliləyir. Nəticədə, qərbi Avstraliyaya qədər uzanan dağıntı parçaları meydana çıxıb. Ən böyük hissələr isə Esperans qəsəbəsinin yaxınlığına düşüb.
HİT.az xəbər verir ki, qəsəbə rəhbərləri bu vəziyyət qarşısında maraqlı bir qərar qəbul edib: NASA-ya 400 dollar "zibil atma" cəzası kəsiblər. Əlbəttə ki, bu borc ödənilməyib. Hadisə zarafat kimi bir yanaşma kimi görünsə də, Skaylabın taleyi 1970-ci illərdə bir zarafata çevrilib. Hətta 2009-cu ildə kaliforniyalı bir radio aparıcısı dinləyicilərindən topladığı pul vasitəsilə bu cəzanı ödəməyi bacarıb.
Təxminən yarım əsr keçib və yenə oxşar bir vəziyyətlə üz-üzəyik: Beynəlxalq Kosmik Stansiya (İSS) öz missiya müddətinin sonuna çatır, lakin hazır bir ehtiyat stansiya yoxdur.
1998-ci ildə ilk modulları buraxılan İSS bu günə qədər 4000-dən çox elmi təcrübənin mərkəzi olub. Uzunmüddətli kosmik səyahətlərin insan səhhətinə təsirlərindən tutmuş yalnız mikrogravitasiyada istehsal oluna bilən yeni materiallara qədər çoxsaylı tədqiqatlar aparılıb. Ən əsası, insanlığın kosmosda uzun müddət yaşaması və işləməsi üçün lazım olan bilik təcrübəsi qazanılıb.
NASA İSS-i 2030-cu ildə nəzarətli şəkildə Yer atmosferinə buraxmağı planlaşdırır. Bir birbaşa ehtiyat üzərində işləmək əvəzinə, kosmik stansiyaların gələcəyini özəl sektora həvalə etməyi üstün tutur.
Commercial LEO Destinations Programı çərçivəsində özəl şirkətlərin öz stansiyalarını qurmaları təşviq edilir. NASA da bu stansiyaların sadəcə bir müştərisi olacaq. Beləliklə, həm xərc, həm də əməliyyat yükü bölüşdürülmüş olacaq.
Bu sahədə bir neçə namizəd var: Orbital Reef (Blue Origin və Sierra Space birgə müəssisəsi), Starlab (Voyager Technologies və Airbus birgə müəssisəsi) və ən güclü namizəd kimi Axiom Space.
Axiom Space öz stansiyasının ilk modulunu demək olar ki, tamamlayıb və onu 2027-ci ildə Falcon Heavy raketi ilə İSS-ə birləşdirməyi planlaşdırır. Daha sonra bu modulu İSS-dən ayıraraq öz stansiyasını genişlədəcək. Hədəf İSS-in istifadəyə yararlı həcminin iki qatına çatmaqdır.
Axiom keçən il özəl astronotları İSS-ə apararaq əməliyyat təcrübəsi qazanmağa da başladı. Bu sayədə həm yer komandası ilə əlaqə, həm də elmi təcrübələrin idarə edilməsi baxımından təcrübə qazanıb.
Əgər Axiom və ya digər şirkətlər uğur qazanarsa, Yer orbitində insanlığın davamlı mövcudluğu davam edəcək. Lakin bu dəfə dövlətlərin yanında özəl şirkətlər də səhnədə olacaq. Gələcəkdə bu stansiyalar təkcə elmi tədqiqatlara deyil, həm də sıfır qravitasiyalı otellər və ya xüsusi istehsal zavodları kimi kommersiya məqsədlərinə xidmət göstərə bilər.
NASA daha əvvəl Commercial Crew Programı ilə oxşar bir uğur əldə etmişdi. Falcon 9 raketi və Dragon kapsulu bu program sayəsində inkişaf etdirilmiş və həm özəl, həm də dövlət layihələrində istifadə edilməyə başlanmışdı. Eyni uğuru İSS-in təqaüdə ayrılması ilə yaranan boşluqda da təkrar etməyi umurlar.
Samir
