Tibbdə düzgün diaqnoz, çox zaman həyat xilas edir. Lakin diaqnozun düzgünlüyü qədər, istifadə olunan üsulun təhlükəsizliyi və dəyəri də vacibdir.
HİT.az xəbər verir ki, son illərdə xüsusilə nüvə tibbində istifadə olunan görüntüləmə texnologiyaları bu baxımdan müzakirə mövzusuna çevrilir. İndi isə alimlər, həm daha yüksək ayırdetmə qabiliyyətli şəkillər əldə edə bilən, həm də xəstəni daha az radiasiyaya məruz qoyan yeni bir detektor texnologiyasını gündəmə gətirib: Perovskit kristalları.
Bu yeni araşdırmaya görə, hal-hazırda istifadə olunan kövrək və bahalı detektorların yerini perovskit əsaslı sistemlər ala bilər. Bu dəyişiklik, təkcə diaqnozun keyfiyyətini artırmaqla qalmayacaq; eyni zamanda aşağı radiasiya məruz qalma ilə xəstələr üçün daha təhlükəsiz bir proses təmin edəcək və səhiyyə sistemləri üçün xərcləri azalda biləcək.
Nüvə tibbi, radioterapiya kimi müalicə üsullarını özündə cəmləsə də, bu sahədəki ən kritik tətbiqlərdən biri diaqnozdur. Xüsusilə tək foton emissiyalı kompüter tomografiyası (SPECT) kimi üsullarla bədənin daxilindəki bioloji fəallıq üç ölçülü şəkildə görüntülənə bilir. Bu texnika sayəsində, məsələn, beyindəki damar axını və ya orqanlardakı qeyri-normal toxumalar ətraflı şəkildə müşahidə oluna bilir.
Lakin istifadə olunan detektorlar uzun müddətdir ki, bəzi problemlər saxlayır. Hazırda geniş yayılmış detektorlardan olan kadmium sink tellurid (CdZnTe), yüksək dəyəti və çatlamaya meylli quruluşu ilə tanınır. Digər seçim olan natrium yodid (NaI) isə arzulanan aydınlığı təmin edə bilmir. Məhz bu nöqtədə perovskit kristalları davreye girir.
Şimal-Qərb Universitetindən (Northwestern University) Professor Merkuri Kanatzidis, perovskitləri ilk dəfə günəş enerjisi texnologiyalarında istifadə edən adlardan biridir. İndi eyni material, görüntüləmə sahəsində yeni bir səhifə aça bilər. Kanatzidisin laboratoriyasında inkişaf etdirilən perovskit kristalları, yüksək enerjili fotonları (məsələn, qamma şüalarını) son dərəcə səmərəli şəkildə elektrik enerjisinə çevirə bilir. Bu xüsusiyyət onları ideal bir detektor materialına çevirir.
Orijinal formasında perovskit, kalsium və titanium oksidindən təşkil olunmuş bir mineraldır. Lakin müasir dövrdə "perovskit" termini, bu xüsusi kristal quruluşa malik olan bir çox müxtəlif birləşmə üçün istifadə olunur. Bu araşdırmada önə çıxan material, CsPbBr₃ adlı bir perovskit birləşməsi oldu.
Sukov Universitetindən professor Yihui Henin rəhbərliyindəki qrup, Kanatzidisin inkişaf etdirdiyi kristallardan istifadə edərək, pikselli bir qamma şüası sensoru yaratdı. Bu sensor, tək fotonla işləyen mövcud detektorlarla müqayisədə daha yüksək ayırdetmə qabiliyyətli şəkillər yarada bilir. Üstəlik, müxtəlif enerjilərdəki qamma şüalarını fərqləndirə bilmə qabiliyyəti sayəsində, 3 ölçülü orqan görüntüləmələrində daha aydın və dəqiq nəticələr əldə oluna bilir.
Yeni detektorlar təkcə görüntü keyfiyyətində artım təmin etmir. Həm də daha zəif mənbələrdən gələn siqnalları tuta bilir və aşağı dozada radiasiya ilə daha qısa müddətdə skanerin edilməsinə imkan verir.
Perovskitlərin tibbi cihazlarda istifadəsini cəlbedici edən bir digər cəhət isə istehsal xərclərinin aşağı olmasıdır. Bu materiallar həm istehsalı asan, həm də ucuz olan quruluşları sayəsindəənənəvi detektorlarla müqayisədə əhəmiyyətli iqtisadi üstünlük təklif edir.
Şimal-Qərb Universiteti, bu sahədəki tədqiqatları kommersiyalaşdırmaq məqsədilə Actinia Inc. adlı bir şirkət qurub. Professor Kanatzidis, inkişaf etdirilən texnologiyanın artıq yalnız laboratoriya mühitində deyil, real həyat tətbiqlərində də istifadəyə hazır olduğunu vurğulayır. Onun fikrincə, bu, perovskitlərin potensialını ortaya qoyan mühüm bir addımdır.
Yaxın gələcəkdə, əvvəllər diaqnoz qoyula bilməyən bir xəstəliyin erkən aşkarlanması bu texnologiya sayəsində mümkün ola bilər. Hazırda yalnız tədqiqat mərhələsində görünsə də, perovskit kristalları əsaslı detektorlar yaxın zamanda xəstəxanalarda öz yerini ala bilər.
Samir
