Ürək dayanması çox vaxt davamlı bir son mənasını versə də, ilk yardım qruplarının vaxtında və düzgün hərəkətləri bir şəxsin "kliniki ölüm" kimi təyin olunan vəziyyətdən geri qayıtmasını təmin edə bilir. Lakin hər kəsin maraqlandığı sual budur: Bir insan ciddi bir beyin zədəsi olmadan həyata qaytarılmazdan əvvəl ən çox nə qədər müddət ölü qala bilər?
HİT.az xəbər verir ki, mütəxəssislər adətən 30 dəqiqənin aşıldığı hallarda şansın azaldığını ifadə etsələr də, bəzi fövqəladə vəziyyətlər bu müddətin saatlarla uzana biləcəyini və tam sağalmanın mümkün olduğunu sübut edir.
Bu geri qayıdışların necə baş verdiyini anlamaq üçün ilk növbədə ölümün tərifini aydınlaşdırmaq lazımdır. Təcili tibb mütəxəssislərinə görə, həkimlərin "kliniki olaraq öldü" ifadəsini işlətdiyi hallar adətən kardiyak ölümü göstərir; yəni ürəyinizin artaxan döyünmədiyi anı. Ürək dayandıqda, bədəndə, xüsusilə də beyindəki hüceyrələrə təzə və oksigenlənmiş qan axını kəsilir. Beyin hüceyrələri təxminən beş dəqiqə oksigensiz qaldıqda ölümə başlayır və bu proses adətən geri qaytarıla bilməyən bir zədə deməkdir.
Ölümün bir digər növü isə, nəfəs alma və ürək döyüntüsü kimi əsas həyat funksiyalarını idarə edən beynin bərpa olunmaz şəkildə zədələnməsi nəticəsində baş verən beyin ölümüdür. Bu vəziyyət geri qayıdışı olmayan davamlı bir haldır.
Kardiopulmoner reanimasiya (CPR), ürək dayanmasından sonra bədəndə qan dövranını təmin edərək beyin hüceyrələrinin həyat fəaliyyətini davam etdirmək üçün hazırlanmışdır. İlk yardım qrupları sinəyə əl ilə təzyiq tətbiq edərək və süni tənəffüs etdirərək, ürək dayanmış olsa belə, hüceyrələrin qısa bir müddət oksigenlənməsinə kömək edir. CPR adətən ürəyi tək başına yenidən işə salmır, lakin defibrilyasiya kimi digər kritik texnikalar üçün həyati vaxt qazandırır.
Ürəyin yenidən öz ritmində vurmasını təmin etmək üçün istifadə olunan defibrilyasiya texnikasında ürəyə xarici bir elektrik cərəyanı verilir. Bu cərəyan ürək əzələlərinin daralmasını təmin edən təbii elektrik siqnallarını təqlid edir və bəzi hallarda ürəyi yenidən işə salmağı bacarır.
İdeal şəraitdə tətbiq olunan bu həyat dəstək texnikaları nisbətən uğurlu olur. Məlumatlara görə, xəstəxana mühitində CPR-dan sonra sağ qalma nisbətləri təxminən 20% ikən, xəstəxana xaricindəki ürək dayanmalarında bu nisbət təxminən 10%-ə enir. Mütəxəssislər müdaxiləyə nə qədər tez başlanılsa, nəticələrin bir o qədər yaxşı olacağının altını çizirlər. Lakin ən yaxşı ssenarilərdə belə, 30 dəqiqədən daha uzun çəkən uğurlu bir diriltmə olduqca nadir hallarda müşahidə olunur.
Bu qaydanın ən heyrətamiz istisnası, ürək dayanmasının hipotermiya (aşağı bədən istiliyi) ilə birləşdiyi hallardır. Bədən istiliyinin 35 dərəcənin altına düşməsi təhlükəli olsa da, ürək artıq dayanmışdırsa, soyuq hava gözlənilməz bir üstünlük təmin edir. Hipotermiya bədənin metabolizmasını ləngidir və beyindəki həssas hüceyrələrin bütün oksigeni sərf etdikdən sonra ölməsini gecikdirir.
Travmaya bağlı ürək dayanması hallarında hipotermiyanın müalicəedici təsiri üzrə işləyən mütəxəssislər bu vəziyyətin şəxsi uzun müddət qoruya biləcəyini ifadə edirlər. Həddindən artıq soyuq suda boğulan və bir saatdan çox su altında qalmasına baxmayaraq sağ qalan çox sayda hal mövcuddur.
Uğurla həyata qaytarıldığı bilinən ən uzun müddətli hal, ürək dayanması və təsadüfi hipotermiyadan sonra tam səkkiz saat 42 dəqiqə sonra geri qayıdan 31 yaşlı bir kişiyə aiddir. Bədən istiliyi artıq 26 dərəcə ətrafında olan bu şəxs yaxınlarının üç saat yarımdan çox CPR tətbiq etməsi sayəsində həyata yapışa bildi. Xəstəxanada beş saat boyunca xüsusi bir həyat dəstək sistemi ilə qan axını qorunan və mərhələli şəkildə istilənən kişi üç ay sonra tamamilə sağaldı və heç bir nevroloji zədə almadan çıxdı.
Ürək dayanması ümidverici yollar olsa da, beyin ölümü tamamilə fərqli bir mövzu və geri dönüşü olmayan bir vəziyyəti ifadə edir. Bir xəstənin beyin ölümü elan edildikdə, beyin bədənin əsas funksiyalarını idarə edən siqnalları artıq göndərə bilməyəcək qədər zədələnmiş deməkdir.
Həkimlər beyin ölümü diaqnozu qoymazdan əvvəl bütün əsas nevroloji funksiyaları (göz bəbəyi refleksləri, tənəffüs testi kimi) yoxlayır və beyin ölümünə bənzər simptomlara səbəb ola biləcək vəziyyətləri istisna edirlər. Nadir hallarda da olsa, beyin ölümü elan edilib həyat dəstəyi kəsildikdən sonra "həyata geri qayıdan" xəstələr haqqında çıxan xəbərlər adətən səhv bir diaqnozun nəticəsidir.
Mütəxəssislər beyin ölümünün tərifi etibarilə, beynin əsas həyat dəstək bölgələrindəki zədənin geri qaytarıla bilməz olduğunu, buna görə də sağalma iddialarının diaqnoz səhvindən qaynaqlandığını vurğulayırlar.
Samir
