Alimlər, Günəş Sisteminin ən böyük planeti olan Yupiterin, hələ Yer ortaya çıxmadan çox əvvəl planetimizin taleyini formalaşdırdığını göstərən diqqət çəkici bir araşdırma yayımlayıblar. 

HİT.az xəbər verir ki, Houston şəhərindəki Ris Universitetindən tədqiqatçılar, Yupiterin erkən dövrdə sürətli böyüməsinin, Günəş Sisteminin daxili bölgəsinə doğru qaz və toz axınını kəsərək, planetimizin tikinti bloklarının Günəşə qaçmasının qarşısını aldığını irəli sürürlər.

Tədqiqatın həmsədri Andre İzidoro qeyd edib ki, Yupiter yalnız ən böyük planet olmaqla kifayətlənməyib, həm də bütün daxili Günəş Sisteminin memarlığını qurub. "O olmasaydı, bildiyimiz kimi Yerə sahib olmaya bilərdik", İzidoro deyərək nəhəng planetin kritik rolunu vurğulayıb. Bu nəticələr göstərir ki, Yupiterin kütlə cazibəsi yalnız qayalı daxili planetlərin orbitlərini sabitləşdirməklə kifayətlənməyib, həm də üzük və boşluqlar yaradaraq qayalı cisimlərin nə zaman və necə əmələ gəlməsini təsir edib.

İzidoro və komandası kompüter simulyasiyaları vasitəsilə Yupiterin ilk bir neçə milyon ildəki böyüməsinin, yeni doğmuş Günəşi əhatə edən qaz və toz diskini necə təsir etdiyini modelləyiblər. Simulyasiyalar göstərir ki, Yupiterin nəhəng cazibəsi diskin içində dalğalanmalar yaradaraq qazı pozur və “kosmik tıxac” kimi davranan üzükvari sıx material zolaqları əmələ gətirir.

Alimlər bildirirlər ki, bu sıx üzüklər kiçik toz hissəciklərini tutaraq Günəşə doğru spiral hərəkətlərini əngəlləyib və bu sayədə birləşərək Yer, Venera və Marsı əmələ gətirəcək qayalı tikinti bloklarını yığıb.

Yeni araşdırmaya görə, Yupiter böyüməyə davam etdikcə diskin içində geniş bir boşluq açıb. Bu boşluq, Günəş Sistemini daxili və xarici bölgələrə effektiv şəkildə ayıran bir baryer kimi fəaliyyət göstərərək iki bölgə arasında sərbəst maddə qarışmasını əngəllədi. Bu baryer eyni zamanda meteoritlərdə olan və bir qismi daxili, digəri xarici Günəş Sistemindən gələn "izotopik" izlərin qorunmasına kömək edib. Tədqiqatçılar bildirirlər ki, bu model meteoritlərdəki izotopik barmaq izləri ilə planet əmələ gəlməsinin dinamiklərini birləşdirir.

Araşdırmada bəzi ilkin meteoritlərin Günəş Sistemindəki ilk bərk cisimlərdən milyonlarla il sonra niyə əmələ gəldiyini izah etməsi də diqqət çəkən digər vacib nəticədir. Kondrit olaraq bilinən bu sonradan əmələ gəlmiş meteoritlər, Günəş Sisteminin erkən dövrlərinə aid kimyəvi qeydləri saxlayan ərimiş damcılar ehtiva edir. İzidoro deyir: “Sirr həmişə belə idi: Bu meteoritlərin bəziləri niyə ilk bərk cisimlərdən 2-3 milyon il sonra əmələ gəldi?”

Nəticələr göstərir ki, Yupiter diski formalaşdıraraq və içəriyə doğru maddə axınını dayandıraraq, daha sonra ehtimal ki, ikinci nəsil planetesimalların əmələ gəlməsi üçün zəruri şərtləri yaradıb və bunlardan bəziləri bugün hələ də Yerə düşən kondrit meteoritlərinə çevrilib. Komandanın modellərində proqnozlaşdırılan üzüklər və boşluqlar, Çilidəki teleskoplarla gənc ulduz sistemlərində də müşahidə olunur. Bu da nəhəng planetlərin əmələ gələrkən ətraf mühitlərini formalaşdırdığı fikrini dəstəkləyir.

İzidoro deyir: “Bizim Günəş Sistemimiz də fərqli deyildi” və əlavə edir: “Yupiterin erkən inkişafı, bu gün belə oxuya bildiyimiz və Yerə düşən meteoritlərin içində saxlanılan bir iz buraxdı".

Araşdırma "Science Advances" jurnalında yayımlanıb.

Samir