Hekayə və filmlərdə tez-tez rast gəlinən bir səhnə var: Bir personaj ölümlə burun-burna gəldiyində və ya son nəfəsini verərkən, həyatının bir film lenti kimi gözləri qarşısından keçdiyi danışılır. Bu, uzun müddətdir ki, bir qəlib kimi qəbul edilsə də, son dövrdə baş verən və qeydə alınan bəzi hallar bu hadisənin arxasında həqiqi bir elmi əsas ola biləcəyini göstərir. Az qala boğulan bir qadının və çətin bir beyin əməliyyatı keçirən bir kişinin xatirələri, bu sirli fenomenə işıq salan iki təsirli nümunədir.
HİT.az xəbər verir ki, yaş tərəqqi etdikcə və ya ciddi bir təhlükə ilə üzləşdikdə, ölüm və öldükdən sonra şüurumuzun aqibəti kimi mövzular zehnimizi məşğul etməyə başlayır. Amma ölümdən dərhal əvvəl baş verən bu "həyatın canlanması" hadisəsinin elmi bir izahı ola bilər.
Bu, asanlıqla təkrarlana bilməyən nadir bir hadisə olsa da, alimlər təəccüblü vəziyyətlərlə qarşılaşdıqlarını bildirirlər. Bəzi hallarda, bir insanın beyin fəaliyyəti ölməzdən dərhal əvvəl və öldükdən dərhal sonra qeydə alınıb. Qeydə alınan bu fəaliyyət, güclü şəkildə xatirələrlə əlaqəli dalğalanmalar idi. Bu cür qeydlər, əlimizdəki cavablardan daha çox sual işarəsi qoyur.
Ölüm astanasından dönənlərin də oxşar həyat-xatirə hadisələrini təcrübə etdiyini nəzərə alsaq, bu canlanmaya nəyin səbəb olduğu, və ya bioloji, yoxsa ruhani bir hadisə olması tam aydın deyil.
Epilepsiya xəstəsi 87 yaşlı bir kişi, kəllə sümüyündəki qanaxma səbəbilə təcili yardım şöbəsinə gətirilmişdi. Sağlamlıq işçiləri, rutin şəkildə EEG beyin skanı edərkən, kişi həyatını itirib. Bu faciəvi hadisə, alimlərə ölməkdə olan bir beyin fəaliyyətinə bənzərsiz bir pəncərə açıb.
"Frontiers in Aging Neuroscience" jurnalında ətraflı izah edilən bu halda, sağlamlıq komandası şokedici bir şey görüb. Kişinin ölümündən 30 saniyə əvvəl və 30 saniyə sonra beyin dalğalarında böyük bir dalğalanma baş vermişdi. Bu dalğalanma, beynin xatirələr, yuxu görülməsi və konsentrasiya ilə bağlı hissələri ilə əlaqəli idi.
Milli Elmlər Akademiyasının Xəbərlərində dərc olunan başqa bir məqalə isə, ölümdən sonra beyin fəaliyyətində dalğalanmalar baş verən fərqli və maraqlı bir vəziyyəti araşdırıb. Həyat dəstək qurğusundan çıxarılan dörd xəstədən ikisi, 87 yaşlı kişininkinə bənzər bir beyin fəaliyyəti göstərib. Xəstələrin yarısının bu təcrübəni yaşaması, alimləri heyrətə gətirib. Nə üçün bəzilərinin yaşadığı, bəzilərininsə yaşamadığı sualı hələ də cavab gözləyir.
Görünür, bütün həyatınızın zehninizdən axıb getməsi üçün davamlı olaraq ölməyiniz lazım deyil. 21 yaşında Şimali Karolina sahillərində üzərkən az qala boğulan bir qadın, o anlarda həyatının bütün xatirələrini aydın şəkildə gördüyünü açıqlamışdı. Eynilə, problemli bir beyin əməliyyatı keçirən bir kişi də, bütün həyatının zehnindən sürətlə keçdiyini ifadə etmişdi.
Bu qəribə fenomana dair masanın üstündə müxtəlif nəzəriyyələr var. Bunlardan birincisi, bioloji qarmaqarışıqlıq nəzəriyyəsidir. Bu nəzəriyyə, oksigen çatışmazlığının beynimizdəki kaotik neyron fəaliyyətini təhrik etdiyini və beynin bunu bir şəkildə xatirələrə çevirdiyini irəli sürür.
Başqa bir nəzəriyyə isə emosional bağlantı nəzəriyyəsidir. Biologiyaya əsaslanan bu nəzəriyyə, son dərəcə emosional xatirələrin, emosiyaları emal edən amiqdala kimi beyin mərkəzləri ilə bağlı olduğunu müdafiə edir. Ölüm kimi yüksək stressli anlarda, beynin bu bölgələri həddindən artıq aktiv vəziyyətə gəlir və təsadüfən xatirələr də bu fəaliyyətə qoşulur.
Psixoloji gözlənti nəzəriyyəsi isə, daha psixoloji bir yanaşmaya işarə edir. Buna görə, qurgu hekayələrdən təsirlənərək həyatımızın gözlərimiz qarşısından axıb getməsini gözlədiyimiz üçün, beynimizin belə bir vəziyyətdə bu gözləntini həqiqətə çevirdiyini deyir.
Ruhani baxış da irəli sürülən nəzəriyyələr arasındadır. Bu nəzəriyyə daha ruhani bir baxış bucağı qəbul edir və bu cür təcrübələrin bir növ axirət təsdiqi və ya ruhani keçid olduğunu düşünür.
Ölüm, çoxumuzun qocalana, xəstələnənə və ya təhlükəli bir vəziyyətlə qarşılaşana qədər ağlına gətirmədiyi bir həqiqətdir. Bəzən hazırlıq üçün vaxtımız olarkən, bəzən də həyatı təhdid edən bir vəziyyət bizi qəflətən hazırlıqsız yaxalayır. Belə bir şey baş verdikdə, həqiqətən də öz həyatımız gözlərimiz qarşısından bir film kimi axacaqmı? Bunu ancaq zaman göstərəcək və bəlkə də bu maraqlı hadisələr üzərində aparılacaq elmi tədqiqatlar bu böyük sirri aydınlatmağa kömək edəcək.
Samir
