Astronomlar "ulduz tozunun" Yer kürəsinin və canlı orqanizmlərin tərkibində necə yarandığına dair yeni bir ssenari təklif ediblər. Kopenhagen Universitetinin alimlərinin işinə görə, fövqəlnova partlayışlarında yaranan maddənin əhəmiyyətli bir hissəsi əvvəllər düşünüldüyü kimi, erkən Günəş sisteminə toz hissəcikləri üzərində daxil olmayıb, buzda "kilidlənib". Bu nəticə, həmçinin böyük protoplanetlərin toqquşması səbəbindən Yer kürəsinin əmələ gəlməsinin klassik modelinə də şübhə yaradır. 

Hit.az xəbər verir ki, tədqiqat "arXiv" portalında dərc olunub.

İnsanın sözün əsl mənasında "ulduz maddəsi"ndən ibarət olması fikri uzun müddətdir elmi mədəniyyətin bir hissəsidir. Məlumdur ki, həyat üçün zəruri olan bir çox element və izotoplar yalnız nəhəng ulduzların bağırsaqlarında və fövqəlnaya partlayışları zamanı əmələ gəlir. Uzun müddətdir ki, bu məhsulların Qalaktika boyunca ən kiçik toz hissəcikləri şəklində səpələndiyinə və sonradan əmələ gələn planet sistemlərinə daxil edildiyinə inanılırdı. Lakin yeni bir araşdırma bu maddənin çatdırılmasının alternativ bir yolunu göstərir.

Köhnə modeli yenidən nəzərdən keçirməyin açarı nadir sirkonium izotopu — Zr-96 idi. O, yalnız supernova partlayışları nəticəsində əmələ gəlir və bu da onu ulduz mənşəli əlverişli bir "marker" halına gətirir. Alimlər müxtəlif növ meteorit nümunələrini təhlil etdilər, onları zəif sirkə turşusu ilə müalicə etdilər. Bu yanaşma su və buzla əlaqəli komponentləri bərk mineral dənələrindən ayırmağa imkan verib.

Nəticə gözlənilməz olub: həll olmuş "su" fraksiyasında Zr-96-nın konsentrasiyası bərk süxurdakından minlərlə dəfə yüksək olub. Bu o deməkdir ki, supernova maddəsinin əhəmiyyətli bir hissəsi ulduzlararası fəzadan məhz buz hissəciklərinin tərkibində daşınıb. Əslində, ulduz fəlakətlərində doğulan atomlar toza deyil, buzun içinə basdırılıb və sonra protoplanetar disklərə düşüb.

Belə bir mexanizm Günəş Sistemində ulduz izotoplarının paylanmasını yaxşı izah edir. Planet Günəşə nə qədər yaxın əmələ gəlirsə, istilik bir o qədər güclü olur və buz bir o qədər çox buxarlanır. Nəticədə, daxili planetlərdə - Merkuri, Venera və Yerdə - fövqəlnova izotoplarının əhəmiyyətli bir hissəsi qalır. Uran və Neptun kimi xarici dünyalar onları daha çox miqdarda qoruyub saxlayıblar. Astronomlar bu xətti asılılığı məlumatlarda uzun müddət müşahidə ediblər, lakin hələ ki, inandırıcı şəkildə izah edə bilməyiblər.

Bu nəticələrin daha fundamental nəticələri var. Yer kürəsinin əmələ gəlməsində iştirak etdiyi düşünülən asteroidlərlə müqayisədə Zr-96 izotopu zəifdir. Əgər planet böyük cisimlərin toqquşmasından böyüsəydi, bu izotopun daha çox hissəsini miras almış olardı. Lakin onun çatışmazlığı Yer kürəsinin kiçik buz "çınqılları" axınlarından əmələ gəldiyi çınqıl akkresiyası modelinə çox uyğundur. Sözdə qar xəttini keçərkən, onlardakı buz buxarlanaraq ulduz izotoplarını da özü ilə aparıb.

Müəlliflər vurğulayıblar ki, onların nəticələri əlavə yoxlama tələb edir, lakin təsdiqlənərsə, Günəş Sisteminin erkən tarixinin anlaşılmasını ciddi şəkildə dəyişdirə bilər. Əgər Yer həqiqətən də böyük protoplanetlərin toqquşmasından deyil, buz çınqıllarından əmələ gəlibsə, bu, həyatın yarandığı maddənin mənşəyi məsələsinə yeni bir vurğu qoyur.

Samir