İnsanların dünyanı beş əsas hiss — görmə, eşitmə, iybilmə, dadbilmə və toxunma vasitəsilə qavradığı düşünülür. Lakin müasir tədqiqatlar göstərir ki, insan qavrayışı bundan xeyli mürəkkəbdir.

Hit.az xəbər verir ki, neyrobioloqların qiymətləndirmələrinə görə, insanda bir-biri ilə daim qarşılıqlı əlaqədə olan iki-üç onlarla müxtəlif hiss mövcud ola bilər. Bu barədə “The Conversation” portalı məlumat yayıb.

Mütəxəssislərin fikrincə, insan təcrübəsinin demək olar ki, hamısı multisensor xarakter daşıyır. Biz dünyanı ayrıca görmür və ya eşitmirik: müxtəlif hiss orqanlarından gələn siqnallar birləşərək ətraf mühit və öz bədənimiz barədə vahid təsəvvür formalaşdırır. Dəri vasitəsilə hiss etdiklərimiz görmə və eşitməyə, qoxular isə dad və tekstura hisslərinə təsir göstərə bilir.

Məsələn, gül ətri saçın toxunuşda daha “ipəkvari” hiss olunmasına səbəb ola bilər, az yağlı yoqurtlarda istifadə edilən qoxular isə yağ əlavə edilmədən qatılıq və dolğunluq təəssüratı yaradır. Dad hissi yalnız dildən deyil, həm də iybilmədən, qidanın teksturasından və hətta ətrafdakı səs səviyyəsindən asılıdır.

Neyrobioloqlar adətən diqqətdən kənarda qalan bir sıra hissləri də ayırd edirlər. Propriosepsiya bizə əllərimizin və ayaqlarımızın vəziyyətini onlara baxmadan hiss etməyə imkan verir. Tarazlıq hissi vestibulyar aparatın, görmənin və əzələ hisslərinin birgə fəaliyyəti nəticəsində formalaşır. İnterosepsiya isə aclıq, ürək döyüntüsünün sürətlənməsi və daxili gərginlik kimi bədən siqnallarını izləməyə kömək edir.

Bundan başqa, bədənin “özünə məxsusluğu” hissi və hərəkət zamanı şəxsi fəallıq duyğusu kimi daha incə qavrayış formaları da mövcuddur. Bəzi insult keçirmiş xəstələrdə bu hisslər pozula bilər: insan toxunuşu hiss etsə də, əlinin ona aid olduğunu qavramır.

Hətta ənənəvi “beş hiss” də əslində bir neçə sistemdən ibarətdir. Toxunma ağrı, temperatur, qaşınma və təzyiq hisslərini birləşdirir. Dad hissi isə dad reseptorları, iybilmə və ağız boşluğundakı toxunma duyğularının birgə təsirindən yaranır. Dil yalnız beş əsas dadı — şirin, duzlu, turş, acı və umamini ayırd edə bilir. Çiyələkdən manqoya qədər bütün mürəkkəb dadlar əsasən qoxuların ağızdan buruna, udlaq vasitəsilə keçməsi nəticəsində formalaşır.

Hisslərin qarşılıqlı təsiri eksperimentlərlə də təsdiqlənib. Məsələn, təyyarə salonundakı səs-küy şirin və duzlu dadlara həssaslığı azaldır, lakin umamiyə demək olar ki, təsir etmir. Bu səbəbdən umami ilə zəngin olan pomidor şirəsi uçuş zamanı daha ləzzətli qəbul edilir.

Multisensor qavrayış üzrə tədqiqatlar fəlsəfə, psixologiya və neyroelmlərin kəsişməsində aparılır. Alimlər göstərirlər ki, addım səsləri və ya səsin birbaşa dinləyiciyə yönəlməsi kimi sadə amillər belə bədənin qavranılmasını dəyişə və vizual məlumatın yadda saxlanmasını yaxşılaşdıra bilər.

Mütəxəssislər vurğulayırlar ki, insan hissləri düşündüyümüzdən qat-qat mürəkkəb və incədir. Gəzinti zamanı və ya yemək əsnasında bir anlıq dayanaraq bu hisslərin birlikdə dünyanı necə formalaşdırdığını müşahidə etmək mümkündür.

Samir