Beynəlxalq astrofiziklər qrupu ulduz kütləli qara dəliklərin maddəni udmasını ən detallı kompüter simulyasiyaları ilə göstəriblər. 

HİT.az xəbər verir ki, tədqiqat "The Astrophysical Journal" (AstroJournal) jurnalında dərc olunub.

Qara dəliklərin sərhədləri kainatın ən xaotik bölgələrindən biri sayılır: maddə eyni zamanda hadisələr üfüqünə doğru düşür və güclü axınlar və şüalanma partlayışları şəklində xaricə atılır. Lakin fiziki proseslərin mürəkkəbliyi — məkan-zamanın əyriliyi, işıq, plazma və maqnit sahələrinin qarşılıqlı təsiri — bu sistemlərin davranışını əvvələcədən proqnozlaşdırmağı çox çətinləşdirir.

Əvvəlki modellərdən fərqli olaraq, alimlər hesablamaların məhdudiyyətləri səbəbi ilə əvvəllər istifadə olunan sadələşdirilmiş fərziyyələrdən imtina ediblər. İki güclü superkompüterdən istifadə edərək, komanda astronomik müşahidələri qara dəliklərin fırlanması və maqnit sahələrinin strukturu barədə məlumatlarla birləşdirib. Bu, eyni zamanda Eynşteynin ümumi nisbilik nəzəriyyəsi, plazma fizikası, maqnit-hidrodinamika və şüalanmanın ötürülməsi kimi prosesləri əhatə edən bir model yaratmağa imkan verib.

Simulyasiyalar göstərib ki, sürətlə fırlanan qara dəliklərdə sıx akreksiya diski əmələ gəlir və şüalanmanın əhəmiyyətli hissəsini udur. Enerji birbaşa deyil, maqnit sahələri tərəfindən yönləndirilən güclü küləklər və dar nisbilik axınları (jetlər) vasitəsilə çıxır. Eyni zamanda maddənin ekstremal sürətlə düşdüyü və şüalanmanın dar bir şüa şəklində çıxdığı xüsusi “voronka” əmələ gəlir, bu isə yalnız müəyyən baxış bucağında müşahidə oluna bilər.

Maqnit sahəsinin konfiqurasiyası xüsusi rol oynayır: o, yalnız qaz axınının hadisələr üfüqünə yönəlməsini təmin etmir, həm də maddənin və enerjinin bir hissəsinin kosmosa geri qayıtmasını müəyyən edir.

Müəlliflər hesab edirlər ki, nəticələr qara dəlik müşahidələrini daha yaxşı izah etməyə kömək edəcək, o cümlədən yaxınlarda kəşf edilmiş “kiçik qırmızı nöqtələr”in — gözləniləndən daha az rentgen şüası çıxaran obyektlərin — təbiətini izah etməyə yardım edəcək. Gələcəkdə komanda bu modellərin süper kütləli qara dəliklərə, o cümlədən Samanyolu mərkəzindəki Sagittarius A*-ya tətbiq oluna biləcəyini yoxlamağı planlaşdırır.

Samir