Təxminən 300 il əvvəl isveçli təbiətşünas Karl Linney Yer üzündəki bütün canlıları adlandırmaq məqsədi ilə yola çıxanda, bu gün bildiyimiz müasir taksonomiyanın da əsasını qoymuşdu. 

HİT.az xəbər verir ki, Linney ömrü boyu 10 mindən çox növü təsvir etməyə nail olsa da, onun başlatdığı bu nəhəng inventar işi günümüzdə gözləniləndən qat-qat daha sürətlə davam edir.

Arizona Universiteti tərəfindən aparılan və nəticələri yenicə açıqlanan genişmiqyaslı araşdırma elmi ictimaiyyətdə hökm sürən “artıq kəşf ediləcək yeni növ qalmayıb” fikrini tamamilə təkzib edir. Əksinə, alimlər hər il orta hesabla 16 min yeni növ kəşf edərək bioloji müxtəliflik xəritəsini tarixdə görünməmiş templə böyüdür.

Araşdırma qrupu dünyadakı bütün canlı qruplarını əhatə edən təxminən 2 milyon növün taksonomik tarixini təhlil edib. 2015–2020-ci illəri əhatə edən məlumatlar göstərir ki, hər il orta hesabla 10 min heyvan, 2 min 500 bitki və 2 min göbələk növü elmi ədəbiyyata daxil edilir. Professor Con Vins bu kəşf sürətinin növlərin məhv olma tempindən xeyli yüksək olduğunu vurğulayaraq nisbətən nikbin mənzərə yaradır. Üstəlik, bu tapıntılar təkcə mikroskopik canlılarla məhdudlaşmır; hər il yüzlərlə yeni onurğalı, həşərat və bitki növü də siyahıya əlavə olunur.

Elmin bu gün gəldiyi mərhələ əslində aysberqin yalnız görünən hissəsidir. Hazırda Yer üzündə təxminən 2,5 milyon növ təsvir edilsə də, real sayın on milyonları, hətta milyardları keçə biləcəyi ehtimal olunur. Məsələn, bu gün təxminən 42 min balıq növü məlumdur, lakin tədqiqatçıların hesablamaları bu rəqəmin 115 minə yüksələ biləcəyini göstərir.

Oxşar vəziyyət amfibiyalar və həşəratlar üçün də keçərlidir. İndiyədək 1,1 milyon həşərat növü tanımlansa da, real sayın 20 milyona qədər çata biləcəyi proqnozlaşdırılır. Genetik analiz vasitələrinin inkişafı ilə görünüşcə eyni olsa da, DNT səviyyəsində bir-birindən fərqlənən minlərlə “gizli növ”ün də üzə çıxacağı gözlənilir.

Bir növün elmi olaraq təsvir edilməsi onu qorumağın ilk və ən kritik addımıdır. Tanımadığımız bir canlıyı məhv olmaqdan qorumaq mümkün deyil. Bununla yanaşı, kəşf edilən hər yeni növ insanlıq üçün yeni dərmanların və ya texnologiyaların açarı ola bilər. Məsələn, bu gün geniş istifadə olunan bəzi arıqlama dərmanları Gila canavarı adlanan kərtənkələnin hormonlarından ilhamlanaraq hazırlanıb. Hörümçək zəhərlərindən xərçəng müalicəsinə, kərtənkələ ayaqlarından ilham alan yapışqan səthlərə qədər təbiət min illərdir bənzərsiz həllər təqdim edir.

Linneyin üç əsr əvvəl başlanan yolçuluğuna baxmayaraq, bu gün məlum olan bütün növlərin təxminən 15 faizinin son 20 ildə kəşf edilməsi əsas böyük macəranın hələ indi başladığını göstərir.

Samir