“Rusiya və Azərbaycan Ermənistanda keçiriləcək növbədənkənar seçkilərin nəticələrinə təsir edəcək”.

“Carnegie-Russia”nın xəbərinə görə, bu, mövzu ilə bağlı analitik təhlil aparmış Kirill Krivoşeyevin qənaətidir.

Müəllif məqaləsinin qeyd edir ki, Qarabağ müharibəsindəki ağır məğlubiyyətdən və altı aylıq dərin siyasi böhrandan sonra Ermənistan növbədənkənar parlament seçkilərinin köməyi ilə qeyri-müəyyənlikdən çıxmağa çalışır. Seçki 2 ay sonra, iyunun 20-də keçiriləcək. Səsvermə ölkənin səhvləri düzəltmək və gələcək inkişaf yolunu seçməli olduğu yeni bir mərhələyə qədəm qoymasına kömək etməlidir.

Ancaq bu seçkilər heç kim üçün asan keçməyəcək, çünki erməni seçicilər pis və daha da pis hesab etdikləri arasında seçim etməli olacaqlar. Son anketlərə görə, respondentlərin 32%-i hazırkı Baş nazir Nikol Paşinyanın “Mənim addımım” blokuna, 6%-i isə əsas rəqibi və keçmiş prezident Robert Köçəryana səs verməyə hazırdır. Respondentlərin demək olar ki, yarısı qərarsızdır və ya kiməsə səs vermək istəmir.

Eyni zamanda, hazırda erməni cəmiyyətinin əsas tələbi hərbi intiqam və ya rifahın artırılması deyil, çünki heç kim buna inanmır. İnsanlar ən əsas ehtiyacları təmin etmək istəyirlər: təhlükəsizlik və “qara gün üçün” qoruduqlarının əllərində qalması. Əlavə olaraq, ölkənin başına gələnlər barədə dürüst məlumat istəyirlər.

Sonuncu məsələ xarici manipulyasiyalar üçün geniş bir sahə açır və bir çoxları erməni seçicilərinə “həqiqəti söyləməkl”, bununla da ölkənin gələcək siyasi mənzərəsinə təsir göstərmək istəyəcəklər. O cümlədən Moskva. Amma onun üç hissəyə bölünmüş koalisiya parlamentindən tamamilə məmnun qalması mümkündür: Paşinyan, Köçəryan və qərar qəbul edərkən sövdəkləşmədə iştirak edəcək digərləri.

Düşmən və səmimi səslər

Ermənistandakı seçki kampaniyasının qeyri-rəsmi başlanğıcı əsas siyasi rəqiblərin Rusiyaya səfəri olub. Vladimir Putinin köhnə dostu və Ermənistanın ikinci prezidenti, “güclü biləyə” üstünlük verən və Paşinyanı Navalnı ilə müqayisə edən Robert Köçəryan aprel ayının əvvəlində Moskvada idi. Baş nazir Nikol Paşinyan bir neçə gün sonra təşrif gətirib. Hər ikisi də Putinlə söhbət edib. Ancaq Köçəryan yalnız video əlaqəsi ilə. Paşinyan isə dövlət səfərləri zamanı olduğu kimi əyani.

Hər ikisi yaxşı bir bonus alıb. Köçəryan Vladimir Poznerə bir saatlıq müsahibə verib, bu da əslində, seçki proqramının bir konturu olub. Paşinyan “Sputnik V” peyvəndinin ilk partiyasını Ermənistana gətirib – indiyə qədər yalnız 15 min doza.

Kremlin hər iki namizədlə münasibətindəki bu simmetriya Moskvanın “həddindən artıq qərbyönümlü” Paşinyandan bezdiyini, etibarlı və sübut edilmiş Köçəryanı arenaya qaytarma fürsətini gözlədiyinə dair populyar inamı yalanlayır. Rusiya açıq şəkildə öz iradəsini və namizədlərini müstəmləkələrə tapşıran bir metropol kimi çıxış edərək, erməni cəmiyyətindəki nüfuzunu lüzumsuz şəkildə sarsıtmaq istəmir. Üstəlik, itirəcəyi bir şey var: Ermənistanda Moskva ilə əlaqələrin gücləndirilməsinin əhəmiyyətini respondentlərin 63%-i, ABŞ və Aİ ilə isə sırasıyla yalnız 16% və 5% dəstəkləyir.

Başqa sözlə, Paşinyan hakimiyyətdə olduğu üç il ərzində Rusiyaya onun üçün rahat bir tərəfdaş ola biləcəyini və çoxvektorlu danışıqlardan əsəbiləşmədiyini sübut etməyi bacarıb. Bunu etmək o qədər də çətin olmayıb: Putini dinləmək və onun üçün xoş olan mövzularda, məsələn, Böyük Vətən müharibəsindəki ümumi qələbə haqqında daha çox danışmaq.

Bəli, Paşinyan, Poznerə verdiyi bir müsahibəsində “həm sağ, həm də solaoynamağa çalışmayacağam” sözünü verən və “Putinin dostu” nüfuzuna dəyər verdiyini açıqlayan Köçəryan qədər Moskvaya sadiq deyil. Ancaq getdikcə daha çox insan var ki, onlar üçün köhnə elitaların geri qayıtması Ermənistanda mümkün olan ən pis ssenaridir.

Buna görə də, çox güman ki, Rusiya yeni başlayan seçki kampaniyasının inkişafını izləyəcəklər və mümkünsə, futbol meydanında hakim kimi, gah birinə, gah da digərinə kömək edəcək. Moskvanın bir çox təsir aləti var, lakin tam nəzarəti əldə etmək üçün bu, kifayət deyil.

Məsələn, erməni seçicilər üçün bütün əsirlərin Azərbaycandan qayıtması kimi vacib bir məsələ (Azərbaycana görə, 60, Ermənistana görə, 200 nəfər) artıq birbaşa Moskvadan asılı deyil. Bakının bu məsələdəki mövqeyi Moskvadan daha sərtdir. Azərbaycan rəhbərliyi üçün Köçəryan “terrorçu” və mənfur “Qarabağ klanı”nın rəhbəridir, Paşinyan isə zəif bir siyasətçi kimi deyil, “revanşistlər”, o cümlədən ordunun təcavüzlərindən qorunmalı olan Ermənistanın qanuni lideri kimi kəskin şəkildə təqdim edilib arasından. Düzdür, Bakıdan gələn hər hansı bir tövsiyə Ermənistanda əks-reaksiyaya səbəb olacaq, buna görə daha incə davranmaq lazım gələcək.

İtmiş “İskəndər”in sirri

Müharibədən sonra Ermənistanda ən çox müzakirə olunan hekayələrdən biri Paşinyanın Rusiyanın “İskəndər” raketləri ilə bağlı açıqlamasıdır. Sələfi Serj Sarkisyana və onunla birlikdə bütün “köhnə elitalara” zərər vermək üçün o, Ermənistan ordusunun Sarkisyan dövründə aldığı bu tip rus raketlərini atdığını, ancaq “yalnız 10%-nin partladığını və ya partlamadığını” bildirib.

Bu sözlər həm erməni hərbçilərini, həm də görünür, bunu Rusiya silahlarına qarşı təhqir sayan Moskvanı qəzəbləndirib. Müdafiə Nazirliyinin sözçüsü İqor Konaşenkov əmin edib: “Əldə etdiyimiz obyektiv obyektiv idarəetmə sistemi tərəfindən təsdiqlənən etibarlı məlumata görə, bu tip raket sistemlərindən heç biri Dağlıq Qarabağdakı münaqişə zamanı istifadə olunmayıb”.

Hər kəs Paşinyanı Azərbaycan məsələyə müdaxilə edənə qədər əsas müttəfiqi ilə münasibətlərini ləyaqətsiz şəkildə pozan boşboğaz hesab edib. Mart ayının sonunda Bakı Şuşa yaxınlığında “İskəndər”in (və partlamamış döyüş başlığı ilə) qalıqlarını tapıldığını bildirib. Sonra daha da vacib bir detal açıqlanıb: aşkarlanan raketin modifikasiyası "E" (yəni bu, Rusiyanın Ermənistana qanuni olaraq verdiyi “ixrac məhsulu”) deyil, yalnız rus ordusunun xidmətdə olan "M" olub.

“Bu ölümcül silahın ermənilərin əlinə necə keçdiyinə dair suala cavab istəyirik. İndiyə qədər bu suala cavab almamışıq, amma alacağıq”, – deyə İlham Əliyev aprelin 12-də Bakıda Hərbi Qənimətlər Parkının açılışında qəzəblə bildirib.

Moskva bu cür açıqlamaları görməzliyə vura bilməzdi. İndi Kreml “Azərbaycan və Rusiyanın hərbi qüvvələri vasitəsilə yaxın bir dialoq aparıldığını və bu müddət ərzində bütün müvafiq məsələlərin müzakirə olunduğunu” iddia edir. Bu onsuz da “İskəndər” olmadığına dair orijinal mövqedən açıq bir sapmadır.

Dolaşıq məsələ medianı sürətlə dolduran şayiələrə və versiyalara yer açır. Ən məşhur erməni versiyası, türk ortaqlarının “İskəndər-M” qalıqlarını rus ordusu tərəfindən həqiqətən istifadə edildiyi İdlibdən Azərbaycan ordusu üçün gətirməsidir. Bəziləri daha irəli gedərək məhz bunun Türkiyə ilə hava əlaqələrinin bağlanmasının əsl səbəbi ola biləcəyinə eyham vurur, yəni Kremlin həqiqəti məsələnin məğzini bildiyini və türkləri asimmetrik şəkildə cəzalandırmağa qərar verdiklərini söyləyirlər.

Azərbaycan təbliğatı başqa bir şeyi iddia edir: "İskəndər-M"nin qanunsuz olaraq Ermənistana çatdırıla biləcəyini. Əlbəttə ki, güclü erməni lobbisi və diasporunun köməyi ilə.

Hər iki versiya, indi Lefortovo təcridxanasında olan İvan Safronovun “Kommersant”da yazdığı, 2018-ci il tarixli bir məqaləylə təkzib edilib. Orada “hərbi-texniki əməkdaşlıq sahəsindəki bir mənbə” birbaşa Ermənistana tədarük edilən raketin“İskəndər-M” olduğunu söyləyib ki, bu da "raket texnologiyalarının yayılması barədə müqaviləni pozur, çünki hədəfinin məhv edilməsi radiusu 300 km-i keçir”. Ancaq Moskva bunu tələskənliklə etməyə qərar verib: o dövrdə qüvvələrin Azərbaycanın lehinə üstünlüyü onsuz da böyük idi və zəif “İskəndər-E” versiyasını hazırlamaq üçün vaxt yox idi.

İlk baxışdan məsələ çözülüb, ancaq bu, qalmaqalı daha da gücləndirəcək. Bu o deməkdir ki, erməni siyasətçilərində əlavə xal qazanmaq şansı var, Moskva və Bakının onlarla oynamaq və ya əksinə, onlara zərər vermək şansı var. Ermənistandakı onsuz da qeyri-sabit vəziyyətdədir, buna görə də, küləkli havada ot kimi yellənəcək.

Məsələn, təsdiqlənməmiş tezis raketlərin partlamamasıdır, çünki rus hərbçiləri buraxılışa izan verməyib və döyüş başlığını açıblar. Əgər belədirsə, onda bu, həqiqətən Köçəryan və “köhnə elitalar”ın mövqelərinə zərbə vura bilər: niyə öz ixtiyarınızla istifadə edilə bilməyən silahlar alırsınız?

Əhvalatı fərqli şəkildə şərh etmək və Paşinyanın məsuliyyətsiz davrandığını, özü üçün çox fayda vermədən də Moskvanın həssas sirrini açdığını söylənə bilər. O mərhələdəki müharibənin gedişi artıq dəyişdirilə bilməzdi.

Sülhməramlılar kimin tərəfindədir?

Ermənistandakı digər mühüm siyasi amil Dağlıq Qarabağda yerləşdirilmiş Rusiya sülhməramlı missiyasıdır. Fəaliyyətinin ilk aylarından o həm Ermənistan, həm də Azərbaycan tərəfinin narazılığa səbəb olub.

Ermənilər sülhməramlıların faktiki olaraq Ermənistan tərəfdən Qarabağa girişi idarə etməsindən narazıdırlar və bir çox jurnalist, QHT işçisi və ictimai xadimini naməlum səbəblərdən oraya buraxmırlar. Bu, diaspora nümayəndələrinə gəldikdə, ən böyük qıcıqlanmaya səbəb olur. Onlar Qərb pasportlarına görə şübhəli hesab olunur. Sıradan bir erməni üçün bu, Moskva ilə Bakının qəsdi kimi görünür, xüsusən, Əliyev həqiqətən xariciləri bölgəyə buraxmamağı xahiş etdiyindən.

Digər tərəfdən, erməni seçicinin Moskvaya təşəkkür etdiyi bir şey var. Bakının narazılığına baxmayaraq, erməni hərbçiləri Qarabağda qalır, baxmayaraq ki, 9 noyabr razılığına görə, onlar çoxdan oranı tərk etməli idilər. Rus sülhməramlıları, əlbəttə, bacara bilsələr də, bu detala əhəmiyyət vermirlər.

Nəhayət, ermənilər nəqliyyat dəhlizlərinin blokdan çıxarılması layihəsinə böyük qorxu ilə baxırlar. Bakı, ilk növbədə, yalnız İran sərhədi boyunca keçən Naxçıvana gedən dəmir yolu ilə maraqlandığını açıq şəkildə bildirib. Ancaq ermənilərə başqa bir yola ehtiyac var: Qars (Türkiyə) - Gümrü - İcevan - Qazax (Azərbaycan). Rusiya ilə əlaqə yaratmaq və Azərbaycan-Türkiyə tranzitində pul qazanmaq üçün.

Bu məsələdə həm Paşinyan, həm də Köçəryanın Moskvanı öz tərəfinə çəkmək və milli maraqları qorumaq üçün yaxşı bir şansı var: hər ikisi Putinə zəng edə bilər. Məsələ Kremlin qələbəni kimə verəcəyi və ümumiyyətlə, verib-verməyəcəyi ilə bağlıdır. Lakin Köçəryanın hakimiyyətə gəlməsi nəqliyyat dəhlizlərinin blokdan çıxarılması ilə bağlı xeyli problemlər yarada bilər: bu onun Azərbaycanla münasibətlərdə “davakar” obrazı ilə çox ziddiyyət təşkil edir.

Əlbəttə ki, Qərbin də bu mürəkkəb sxemdə rolu var, amma çox da böyük deyil. Həm İrəvan, həm də Bakı onları narahat edən məsələlərlə əlaqədar olaraq ABŞ, Avropa İttifaqı və NATO-ya müraciət edib. Ancaq Qərbin erməni qoşunlarının Qarabağdan geri çəkilməsinə və ya Bakıdakı erməni əsirlərin geri qaytarılmasına nailolma imkanları yoxdur.

“Rusiya hansı Ermənistanı görmək istədiyinə qərar verməlidir, – deyən Ermənistan prezidenti Armen Sarkisyan son müsahibəsində sanki Moskvanı daxili moderator roluna dəvət edib. – Birincisi, dar təsir qruplarının davamlı mübarizə apardığı zəifləmiş və son dərəcə asılı bir ölkədə “böyük qardaş”ın yeri axtarılır. İkincisi, bu, nüfuzunu və müttəfiqini gücləndirmək və maraqlarını təşviq etmək üçün bütün resurslarını və potensialını istifadə edən güclü bir Ermənistandır”.

Bununla belə, Ermənistan, Rusiya və Azərbaycan Qarabağ nizamlanması üçbucağına bağlı olduqlarından, yalnız köhnə müttəfiq deyil, həm də barışmaz düşmən Ermənistan seçkilərinə təsir göstərə bilər.