ABŞ Konqresi 1,1 milyon ölkə vətəndaşının həyatına son qoyan COVID-19 pandemiyasının səbəbləri ilə bağlı araşdırmanı başa çatdırıb. 520 səhifəlik hesabat Nümayəndələr Palatasının Nəzarət və Hesabatlılıq Komitəsinin epidemiyanın vəziyyətini öyrənən alt komitələrindən biri tərəfindən təqdim edilib.
İki illik araşdırmadan sonra konqresmenlər virusun böyük ehtimalla laboratoriya mənşəli olduğu qənaətinə gəliblər. Komissiyanın sədri Bred Uenstrup Konqresə göndərdiyi məktubda “Bu iş Birləşmiş Ştatlara və dünyaya növbəti pandemiyanı proqnozlaşdırmağa, hazırlamağa, ondan qorumağa və inşallah, qarşısını almağa kömək edəcək” deyib.
Hesabatda həmçinin vurğulanır ki, SARS-CoV-2 (COVID19) çox güman ki, Uhan Virusologiya İnstitutundakı (Çin) “laboratoriya və ya tədqiqat”dan sızma nəticəsində ortaya çıxıb. Virusun təbiətdə rast gəlinməyən bioloji xüsusiyyətlərə malik olduğu deyilir. AFP xəbər verir ki, hesabatda habelə bildirilir ki, ABŞ Milli Səhiyyə İnstitutu virusların “funksiyasını əldə etmək” - onlarla mübarizə yollarını müəyyən etmək üçün institutda mübahisəli tədqiqatları maliyyələşdirib. “Laboratoriyadakı tədqiqatçılar SARS-CoV-2-yə bənzər bir virusa 2019-cu ilin payızında, qida bazarında aşkar edilməmişdən bir neçə ay əvvəl yoluxublar”, - hesabat vurğulanır.
Konqresin bu nəticəsi nə dərəcədə əsaslı sayıla bilər, hesabata hansısa siyasi motivin (Çin) təsiri mümkünmü? Nəticə gerçəyi əks etdirirsə, laboratoriya şəraitində buna bənzər, lakin daha təhlükəli virus yetişdirilə bilərmi? Bəşəriyyət, ölkələrin səhiyyələri nəyə hazırlaşmalıdır?
Qeyd edək ki, koronavirusun süni yaradılıb-yaradılmaması ilə bağlı məsələ geniş müzakirə olunub. Elmi cəhətdən hazırda belə bir iddianı dəstəkləyən konkret sübutlar yoxdur. COVID-19, SARS-CoV-2 virusu təbii yollarla yaranmış bir virus olaraq qəbul edilib. Virusun genomu və təkamülü üzərində aparılan tədqiqatlar göstərir ki, bu virus ehtimal ki, heyvanlardan insanlara keçib, bununla bağlı ilk ehtimallar, virusun yarasalardan keçərək insanlara bulaşması ilə bağlıdır.
Bəzi tədqiqatçılar və mütəxəssislər, virusun laboratoriyada manipulyasiya edilməsi və ya “süni yaradılması” ilə bağlı fərqli nəzəriyyələr irəli sürüblər, amma bunlar geniş şəkildə elmi əsaslarla təsdiqlənməyib. Üstəlik, Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) və digər qurumlar SARS-CoV-2-nin təbii mənşəli olduğunu bildiriblər.
Hazırda virusun mənşəyi ilə bağlı araşdırmalar davam edir. Onu da nəzərə çatdıraq ki, ABŞ-nin dünyada olan bütün laboratoriyalarında koronovirusun süni şəkildə yaradaılması da iddia olunur. Düzdür, bununla bağlı konkret olaraq elmi sübutlar mövcud deyil. Amma bir çox siyasətçi və mütəxəssis, xüsusilə COVID-19 virusunun mənşəyi ilə bağlı mübahisələrdə, virusun insanlara laboratoriya səhvi nəticəsində keçə biləcəyini qeyd ediblər.
Bundan əvvəl isə ABŞ senatoru Rand Paul COVID-19-un Çin laboratoriyasından, xüsusən Uhan Virologiya İnstitutundan yayıldığını iddia edib. O, bu mövzuda açıqlamalar verərək, ABŞ kəşfiyyatının və digər qurumların verdiyi bəzi məlumatlara istinad edib. Bununla yanaşı, bəzi mütəxəssislər, xüsusən Uhan institutunda həyata keçirilən “gain-of-function” (funksiya qazandırma) araşdırmalarının təhlükələri olduğunu bildiriblər.
Ancaq elmi cəhətdən, hələlik COVID-19-un ABŞ laboratoriyalarında yaradıldığına dair heç bir sübut tapılmayıb. Əksinə, virusun təbii şəkildə yaranması ehtimalı daha geniş şəkildə qəbul edilir.
İnfeksionist Nilufər Məmmədova mövzu ilə bağlı “Yeni Müsavat”a fikirlərini bölüşüb: “ABŞ Konqresi, iki il ərzində apardığı araşdırmalar nəticəsində, COVID-19 virusunun çox güman ki, Çinin Uhan Virusologiya İnstitutundan laboratoriya sızması nəticəsində yayıldığını irəli sürüb. Bu məlumat, virusun təbiətdə rast gəlinməyən xüsusiyyətlərə malik olması ilə əlaqələndirilir.
Son məlumatlara, o cümlədən CDC-nin (ABŞ Xəstəliklərə Nəzarət və Qarşısının Alınması Mərkəzi) açıqlamalarına əsaslanaraq, hələlik virusun mənşəyi ilə bağlı dəqiq nəticə əldə edilməyib. CDC və digər mütəxəssislər, virusun təbii yolla yayılma ehtimalını nəzərdən keçirirlər və laboratoriya sızmalarına dair fərqli yanaşmalar mövcuddur.
CDC, SARS-CoV-2-nin yayılma yolları ilə bağlı müxtəlif nəzəriyyələri tədqiq etməyə davam edir və bu məsələnin elmi mübahisələrə açıq olduğunu vurğulayır. Nəticədə, bu məsələ üzərində hələ də araşdırmalar davam edir və yekun nəticəyə gəlmək üçün daha çox elmi sübutlar lazımdır".
Tanınmış həkim, invaziv ağrı mütəxəssisi Zülfüqar Yusifov da mövzu ilə bağlı “Yeni Müsavat”a deyib ki, bu kimi araşdırmalara əslində COVID-19 pandemiyası meydana çıxdığı zaman da rast gəlinirdi: “Nyu York-da dərc olunan jurnallardan birində belə bir fikir qeyd olunmuşdu ki, Amerika institutlarından biri ilə Uhandakı laboratoriyanın həmin virusu ortaq olaraq birgə yetişdirmə proyekti olub. Versiyalardan biri bu idi ki, həmin proyektdə məqsəd öldürücü və təhlükəli viruslar yayılsa, onlara qarşı necə mübarizə aparmaq olub. Lakin laboratoriyada təhlükəsizlik tədbirlərinə və qorunma tədbirlərinə kifayət qədər əməl edilmədiyindən virusun insanlar arasında yayılması baş verib. Yəni, bu məsələlər o dövrdə də çox geniş müzakirə edilirdi. Dünyada hazırda müharibələrin müxtəlif istiqamətlərdə aparıldığının şahidi oluruq. Siyasi kontekstdə gedən soyuq müharibələr, silahlarla aparılan müharibələr mövcuddur. Hazırda ən təhlükəli olanı bioloji müharibələrdir. Bioloji silahla aparılan müharibələrin əsas silahı da məhz elə viruslardır. Bu baxımdan, Amerika kimi güclü bir dövlətin, dünyanı nəzarət altında saxlanmaq istəyən bir dövlətin bu istiqamətdə çalışmalartının olması da mümkündür. Dünyada bioloji silahların tətbiqi ilə bağlı çox sayda cəhdlər barədə biz eşitmişik, bununla bağlı tarixi nümunələr var. Hər halda viruslar vasitəsilə rəqibinə qarşı müəyyən addımlar atılması cəhdlərinin ola biləcəyini də inkar etməməliyik. İkinci tərəfdən, farmako industriyanın da bu məsələyə dair müəyyən yanaşmaları ola bilər. Çünki bu cür yoluxmalar, pandemiyalar və digər viruslar dünya düzənini dəyişən, yeni düzənə yeniliklər gətirən böyük, qlobal nəticələrə gətirib çıxarır. Nəticədə böyük iqtisadi nəticələr ortaya çıxır, həm tibbi sferada böyük xərclər tələb olunur. Bir vaxtlar bu istiqamətdə satılan dərman maddələrindən danışılırdı, bunlar külli miqdarda vəsait tələb edir ki, bunun da arxasında hansısa bir düşüncənin gizlənə biləcəyini inkar etmək asan deyil. Bu baxımdan, məsələlərə çox həssas yanaşılması olduqca vacibdir. Bioloji silahlar varsa, bunların etibarlı və məsuliyyətli əllərdə olması çox vacibdir. Çünki bu cür bioloji silahlarla, viruslarla məşğul olan laboratoriya əməkdaşlarının kiçik bir diqqətsizliyi belə, COVID-19 misalında olduğu kimi, dünya miqyasında fəlakətlərə yol aça bilər. Bu səbəbdən bu məsələlər hər an dünya gündəmində olmalı və ciddi preventiv tədbirlər görülməlidir”.
