Kosmos səyahətlərinin insan bədənini həddindən artıq zorladığı bir həqiqətdir. Çünki bu səyahətlər astronavtları mikroqravitasiyaya, yüksək radiasiya səviyyələrinə və uzunmüddətli təcrid olunmağa məruz qoyur.

HİT.az xəbər verir ki, bu stress amilləri sağlamlığı müxtəlif cür etkilediyi üçün, alimlər də bu təsirləri başa düşmək məqsədilə sıx çalışırlar. Əgər daha əvvəl heç bir insanın getmədiyi bir yerə cəsarətlə getmək istəyiriksə, bu addımı atmazdan əvvəl bütün riskləri bilməliyik.

Yeni bir araşdırma kosmosda sağlamlığın başqa bir istiqamətinə dair ipuçları təqdim edir. Araşdırmaçılar, kosmos uçuşunun qan kök hüceyrələrinin, xüsusilə də insan hematopoetik kök və proqenitor hüceyrələrinin (HSPC) molekulyar qocalmasını sürətləndirə biləcəyini kəşf etdilər. Bu hüceyrələr qan və immunitet sistemi sağlamlığında kritik rol oynayır və bədənin bütün müxtəlif qan hüceyrələrinin əsasını təşkil edir. Tapıntılar göstərir ki, HSPC-lər kosmos uçuşundan sonra yenidən canlanma və sağlam yeni hüceyrələr istehsal etmək bacarıqlarının bir hissəsini itiriblər.

NASA, kosmosun bədənə nələr etdiyini başa düşmək üçün illərdir sıx çalışır. Məsələn, astronavt Skott Kellinin və indi senator olan keçmiş astronavt Mark Kellinin də iştirak etdiyi Əkizlər Araşdırması göstərdi ki, kosmos uçuşu telomer uzunluğunda və bağırsaq mikrobiomunda dəyişikliklərə səbəb ola bilər. Lakin araşdırma qrupuna görə, kosmosun ucqar şəraitinin HSPC səviyyəsindəki prosesləri necə təsirlədiyini araşdıran çox az iş var, çünki hələ ki, insan oğlu da bu cür bir araşdırma üçün Yerdən kifayət qədər uzaqlaşa bilməyib.

Digər tərəfdən, NASA və mikroqravitasiyada tədqiqat və istehsalı asanlaşdıran bir şirkət olan Space Tango ilə əməkdaşlıq edən tədqiqatçılar, kiçik 3B biyosensor sistemlərindən ibarət bir "nanobiyoreaktor" platformu hazırladılar. Bu yeni alət kosmosda insan kök hüceyrələrini kültivasiya edir və süni intellekt dəstəkli görüntüləmə istifadə edərək izləyir. Qrup öz sistemlərini bir SpaceX təchizat missiyası vasitəsilə Beynəlxalq Kosmik Stansiyaya göndərdi.

32-45 günlük kosmos uçuşlarından sonra HSPC-lər əhəmiyyətli qocalma əlamətləri göstərdi. Əvvəla, hüceyrələr normaldan daha aktiv hala gəldilər, enerji ehtiyatlarını sürətlə tükətdilər və dincəlmə və sağalma bacarıqlarını itirdilər. Bu vəziyyət onların zamanla yenilənmə qabiliyyətlərinə mane oldu. Yeni və sağlam hüceyrələr istehsal etmək bacarıqları da azaldı və onlar DNT zədəsi, qısalmış telomerlər və mitoxondriyalarında iltihab əlamətləri nümayiş etdirdilər. Hətta, sabitliyi qorumaq üçün çarəsiz bir cəhdə bənzəyən, ümumiyyətlə yuxu vəziyyətində olan genomlarının gizli hissələrini belə aktivləşdiriblər.

Xülasə, kosmos səyahətləri insan bədənini sürətlə qocaldan bir təsirə malikdir və gələcəkdə daha uzun yaşamaq istəyən insanların kosmosdan uzaq durmaq istəmələri təəccüblü olmaya bilər.

Samir