İlk baxışdan dişlər sümüklərə çox bənzəyir: hər ikisi sərt, ağ rəngli və kalsiumla zəngindir, lakin onlar skeletin bir hissəsi hesab edilmir.

HİT.az xəbər verir ki, bunu "Live Science" yazır.

Qeyd olunur ki, dişlər və sümüklər bir neçə əsas oxşarlığa malik olsa da, əslində onlar tamamilə fərqlidirlər.

Onların arasında əsas oxşarlıq tərkibindədir: kalsium, fosfor, flüor və maqnezium kimi minerallardan ibarət olan sərt toxuma. Molekulyar səviyyədə bu minerallar sərt kristal quruluş əmələ gətirir ki, bu da həm dişləri, həm də sümükləri orqanizmdəki digər hər şeydən daha sərt edir.

"Bu minerallaşmış toxumadır. Amma düzünü desək, oxşarlıq da bununla bitir", deyə Kaliforniya Universitetinin Los-Ancelesdəki Diş Həkimliyi Məktəbinin fəxri professoru doktor Edmond Hyulet bildirib.

Onun sözlərinə görə, dişlərin skeletin bir hissəsi hesab edilməməsinin səbəblərindən biri odur ki, dişlər sümüklərdən tamamilə fərqli funksiya yerinə yetirir. Dişlərin əsas funksiyası mədə-bağırsaq traktına daxil olan qidanın həzm edilməsinə kömək etməkdir, baxmayaraq ki, onlar danışıq aparatı üçün də vacibdir.

Eyni zamanda, sümüklər müxtəlif funksiyalara malikdir. Onlar orqanizmə quruluş və dəstək təmin edir, əzələ sistemimiz üçün bərkidici nöqtələr yaradır. Onlar həmçinin, ürək və ağciyərlər kimi vacib orqanları qoruyaraq, həyati əhəmiyyətli orqanları qoruyur. Bundan əlavə, sümüklər oksigeni bədənə daşıyan və immun sistemində mühüm rol oynayan qırmızı və ağ qan hüceyrələrinin istehsalı üçün "zavod" kimi xidmət edir.

Maraqlısı odur ki, dişlər və sümüklərin funksiyaları müəyyən dərəcədə üst-üstə düşür. Məsələn, çənə sümükləri dişləri dəstəkləməyə və çeynəmə üçün vacibdir.

"Onlar birlikdə işləyir, lakin ayrıca mövcuddurlar", deyə Hyulet qeyd edib.

Əhəmiyyətlisi odur ki, sümüklər və dişlər fərqli qurulub. Dişlərin xarici quruluşu enamel adlanır - bu minerallaşmış toxumanın incə təbəqəsidir. Enamel orqanizmdəki ən sərt maddədir və bu xassəsini kalsium və fosfat birləşməsindən ibarət sıx paketlənmiş kristallara borcludur.

Enamelin altında dentin var - enameldən bir az daha yumşaq, amma yenə də sərt olan mineralaşmış toxuma növü. Dentin diş quruluşunun böyük hissəsini təşkil edir və qan damarları və sinir ucları olan kiçik borucuqları ehtiva edir. Dişin mərkəzi hissəsi pulp adlanan, jelatinəbənzər maddədən ibarətdir və burada dişi qida maddələri ilə təmin edən çoxsaylı qan damarları və həssaslıq üçün məsul olan sinirlər var.

Digər tərəfdən, sümüklərin quruluşu tamamilə dişinkindən fərqlidir. Onlar, böyümə və toxumanın sağalması üçün zəruri olan qan damarları və sinirləri ehtiva edən, periost adlanan çox incə və möhkəm xarici təbəqə ilə örtülmüşdür. Növbəti təbəqə sıx, sıx sümük toxumasından ibarətdir. Sümüyün içərisində süngərəbənzər maddə - yeni qan hüceyrələrinin istehsal olunduğu sümük iliyinin yerləşdiyi kiçik deşikləri olan süngərəbənzər sümük var.

Əhəmiyyətlisi odur ki, dişlərdən fərqli olaraq, sümüklər həm içəridən, həm də xaricdən sinirlər və qan damarları ilə kəsişir. Bu ona görədir ki, sümüklər canlı toxumadır, dişlər isə deyil və bu, onlar arasındakı ən mühüm fərqlərdən biridir.

Qeyd olunur ki, dişlər ana bətnindəki inkişaf və erkən uşaqlıq dövründə enamel və dentin qatlarını əmələ gətirən və sonradan sərtləşən ameloblastlar və odontoblastlar adlanan ixtisaslaşmış hüceyrələrdən formalaşır. Bu proses başa çatdıqdan sonra, enamel əmələ gətirən hüceyrələr ölür, bu o deməkdir ki, əgər diş qırılsa və ya sınarsa, itirilmiş toxuma bərpa olunmur. Baxmayaraq ki, dişin içərisindəki pulp canlı toxumadan ibarətdir, o, bu xarici dentin və ya enamel qatlarının bərpasına kömək edə bilməz.

Sümüklər isə daim yenilənən dinamik quruluşlardır. Onlar qan damarları, sinirlər və osteoblastlar (yeni sümük quran) və osteoklastlar (köhnə toxumanı məhv edən) adlanan canlı hüceyrələr şəbəkəsini ehtiva edir. Bu davamlı mübadilə sümüklərin sınıqdan sonra sağalmasına və stres səviyyəsi və ya fəaliyyət kimi bədəndəki dəyişikliklərə uyğunlaşmasına imkan verir. Əslində, böyük bir insan skeleti təxminən hər 10 ildə bir tamamilə yenilənir.

Uzun müddətdir sübut olunub ki, diş pastasındakı flüor diş enamelını gücləndirə bilir. İndi isə tədqiqatçılar, hətta flüordan daha yaxşı şəkildə kariyesdən qoruyan və erkən mərhələdə zədələnmələri bərpa edə bilən bir maddə aşkar ediblər. Bu maddə insanın tükündə mövcuddur.

Samir