Futbol yalnız bir idman növü deyil, həm də azarkeşlərin emosional vəziyyətini sarsıdan və beynin fəaliyyətini saniyələr içində dəyişdirən dərin bir sosial kimlik məsələsidir. Çilidə aparılan yeni araşdırma göstərir ki, bir futbol komandasının vurduğu hər qol və ya yaşadığı hər məğlubiyyət zamanı azarkeşlərin beynində qan axınının necə dəyişdiyini izləmək, güclü bağlılığın sinir sisteminə təsirini üzə çıxarır.

HİT.az xəbər verir ki, Çilidəki Clínica Alemana de Santiago xəstəxanasından Francisco Zamorano Mendieta rəhbərliyindəki mütəxəssislər, iki rəqib Çili klubu olan Colo-Colo və Club Universidad de Chile-nin 60 sağlam kişi azarkeşində bir təcrübə aparıblar. Tədqiqatçılar, yüksək komanda bağlılığı və coşqu ilə tanınan Cənubi Amerika futbolsevərlərini, güclü emosional reaksiyaları öyrənmək üçün ideal nümunə kimi seçiblər.

İştirakçılar, sevdikləri, rəqibləri və ya neytral bir komandanın vurduğu qolların xülasə görüntülərini izləyərkən, tədqiqatçılar fMRI vasitəsilə beynin fəaliyyətini və qan axını dəyişikliklərini ölçüblər.

Tədqiqatın diqqət çəkən nəticələri göstərir ki, bir şəxsin komandasının uğuruna və ya uğursuzluğuna görə beyin fəaliyyəti saniyələr içində əhəmiyyətli dərəcədə dəyişir. Azarkeşlər komandalarının qol vurduğunu görəndə, beyində mükafatla əlaqəli bölgələr dərhal aktivləşir və dopamin kimi xoşbəxtlik verən kimyəvi maddələr ifraz olunur. Bu, beynin mükafat sisteminin işə düşdiyini göstərir. Mütəxəssislər bildirirlər ki, rəqib komandaya qarşı qazanan böyük bir qələbə, adi qələbəyə nisbətən bu mükafat dövrəsini daha güclü aktivləşdirir.

Komandaları məğlub olduqda isə mükafat sistemi fəaliyyətini dayandırır; əvəzinə beynin daxili düşüncə ilə əlaqəli başqa bir hissəsi, yəni "düşüncə (mentalizasiya) şəbəkəsi" aktivləşir. Bu şəbəkə insanın öz və başqalarının düşüncə vəziyyətlərini anlama qabiliyyətini dəstəkləyir. Onun aktivləşməsi məğlubiyyətin ağrısını azaltmağa kömək edən "içinə dönmə" vəziyyətinə yol açır. Başqa sözlə, qalib gələndə yaxşı hiss edir, məğlub olanda vəziyyəti məntiqli etməyə çalışırıq.

Rəqib komandaya qarşı vurulan qolların, rəqib olmayan komandalara vurulan qollara nisbətən mükafat sistemində daha yüksək aktivasiya yaratması da təəccüblü deyil. Bu, beynimizin "biz və onlar" rəqabətini mükafatlandırdığını göstərir. Bu effekt, şəxsiyyət anketlərində ən fanatik çıxan iştirakçılarda daha güclü müşahidə olunub.

Araşdırmanın ən narahatedici nəticəsi isə məğlubiyyət zamanı idrak nəzarəti tənzimləyən mexanizmin zəifləməsi riski ilə bağlıdır. Məğlubiyyət zamanı limbik sistem – zövq və qəzəbdən məsul əsas emosional mərkəz – frontal korteks ilə bağlanmada inhibisiya yaradır. Frontal korteks qərar vermə və emosional tənzimləmədən məsuldur. Bu inhibisiya bilişsel nəzarəti pozaraq azarkeşin dağıdıcı və ya zorakı davranışlara meyl etmə ehtimalını artırır.

"Radiology" jurnalında yayımlanan bu nəticələr yalnız futbol fanatizmini deyil, rəqabətli vəziyyətlərdə sosial kimlik və emosional prosesi öyrənmək üçün də güclü bir model təqdim edir. Dr. Mendieta bildirir: "Eyni sinir şablonu, ehtimal ki, idmanın hüdudlarından kənara çıxaraq siyasi və dini qarşıdurmalara da təsir edir".

Samir