Yuxu demensiyanın inkişafı ilə əlaqəli toksinlərin beynini "təmizləməkdə" əsas rol oynaya bilər. Bu nəticəyə yuxu zamanı ən aktiv olduğu düşünülən beyin toxumalarından həyati tullantıları təmizləmə mexanizmi olan sözdə qlimfatik sistemin işini araşdıran beynəlxalq tədqiqatçılar qrupu gəlib. 

Hit.az xəbər verir ki, bu barədə "The Conversation" portalı məlumat verib.

Limfatik sistemin metabolik məhsulların xaric edilməsindən məsul olduğu bədənin qalan hissəsindən fərqli olaraq, beyində klassik limfa damarları yoxdur. Təxminən on il əvvəl alimlər alternativ təmizlənmə yolunu - qlimfatik sistemi təsvir etmişdilər. O, beynin hüceyrəarası boşluğuna nüfuz edən, tullantıları "yuyan" və venoz strukturlar vasitəsilə xaric edən onurğa beyni mayesinin dövranından istifadə edir.

Tədqiqatçılar üçün xüsusilə maraqlı olan amiloid-beta, yığılması Altseymer xəstəliyinə xas olan lövhələrin əmələ gəlməsinə səbəb olan bir proteindir. Heyvanlar üzərində aparılan təcrübələr göstərir ki, yuxu zamanı bu zülalın beyindən xaric olması artır. İnsanların iştirak etdiyi tədqiqatlar həmçinin onurğa beyni mayesindəki amiloid-beta səviyyəsinin oyaqlıq zamanı artdığını və yuxu zamanı azaldığını aşkar edib.

Lakin mənzərə birmənalı deyil. Siçanlar üzərində aparılan son təcrübələr qlimfa sisteminin "gecə" fəaliyyəti anlayışına şübhə ilə yanaşır və onun işinin hətta gün ərzində də intensiv ola biləcəyini göstərir. Alimlər hələ də bu prosesin mexanizmləri, xüsusən də insanlara aid olduğu üçün, barədə ortaq məxrəcə gələ bilməyiblər.

Lakin, yuxunun beyin sağlamlığına təsiri ilə bağlı məlumatlar toplanmağa davam edir. Sağlam yetkinlərdə aparılan təcrübələrdən birində, yalnız bir gecə tam yuxusuzluq beynin yaddaş üçün çox vacib olan və Altseymer xəstəliyindən əziyyət çəkən ilk sahələrindən biri olan hipokampusda amiloid-beta konsentrasiyasının artmasına səbəb olub. Bu, yuxunun həqiqətən də beyindən toksinlərin xaric edilməsi ilə əlaqəli ola biləcəyini göstərir.

Xroniki yuxu pozğunluqlarına xüsusi diqqət yetirilir. Beləliklə, yuxu zamanı nəfəs almanın dəfələrlə kəsildiyi obstruktiv yuxu apne sindromu uzun müddət yuxusuzluq və qanda oksigen səviyyəsinin azalması ilə müşayiət olunur. Hər iki amil beyində zəhərli zülalların toplanmasına səbəb ola bilər. Yuxu apnesi artıq demensiya riskinin artması ilə əlaqələndirilir və ayrı-ayrı tədqiqatlarla göstərildiyi kimi, bu pozğunluğun müalicəsi amiloid-betanın çıxarılmasını yaxşılaşdırır.

Digər geniş yayılmış yuxu pozğunluğu olan yuxusuzluq da demensiya riskinin artması ilə əlaqələndirilir, lakin yuxusuzluğun müalicəsinin neyrotoksinlərin toplanmasını azaltdığına dair məlumatlar hələ mövcud deyil. Tədqiqatçılar vurğulayırlar ki, bu mərhələdə yuxu pozğunluqlarının müalicəsinin qlimfa sisteminin aktivləşməsi səbəbindən demensiyanı birbaşa qarşısını aldığını demək hələ tezdir.

Ümumiyyətlə, alimlər keyfiyyətli yuxunun beyin sağlamlığı üçün vacib olduğu və ehtimal ki, eqonun "təmizlənməsi" proseslərində iştirak etdiyi ilə razılaşırlar. Bununla belə, yuxunu yaxşılaşdırmaqla neyrodegenerativ xəstəliklər riskini məqsədyönlü şəkildə azaltmağın mümkün olub-olmadığı açıq sual olaraq qalır. Hazırda, yuxu apnesi olan insanların qanında amiloid-beta və tau zülalının müalicədən əvvəl və sonra gündəlik dalğalanmalarının təhlili, eləcə də beynin gecə fəaliyyətinə potensial təsir göstərə bilən yuxusuzluğun müalicəsi üçün dərmanların sınaqları da daxil olmaqla, tədqiqatlar davam edir.

Eyni zamanda, mütəxəssislər yuxuya ümumi sağlamlığın vacib elementi kimi yanaşmağı və yuxu və ya yaddaşla bağlı problemlər yarandıqda ciddi simptomların görünməsini gözləmədən həkimə müraciət etməyi məsləhət görürlər.

Samir