“Danışıqlar prosesi çətin vəziyyətdədir, mövcud status-kvo həssasdır və istənilən vaxt tərəflərin geniş miqyaslı toqquşması ilə əvəz edilə bilər”.

“LIGA.net” saytı xəbər verir ki, bu fikirlər yerevanlı siyasi ekspert Ruben Mehrabyanın Ermənistanla Azərbaycan arasındakı münaqişənin kəskinləşməsinin səbəbləri ilə bağlı yazdığı cavab yazısında yer alıb.

Sözügedən yazını təqdim edirik:

“Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin indiki dövrdə kəskinləşməsi 2016-cı ildən bəri baş verənlərdən ən əhəmiyyətlisidir. Əvvəlki dövrlərdən fərqli olaraq, bu, Ermənistan-Azərbaycan sərhədində, Dağlıq Qarabağdan xeyli uzaq məsafədə baş verib.  Aydın məsələdir ki, Ermənistana ərazi iddiası olmayan Azərbaycan bu ərazidə və üstəlik əsas beynəlxalq nəqliyyat əlaqələri və ixrac neft-qaz kəmərlərinin yaxınlığında hərbi əməliyyatlar aparmaqda maraqlı deyil.

Bununla yanaşı, Ermənistan öz ərazisində Rusiya hərbi bazasının olması və KTMT-yə üzvlüyündən yararlanaraq vaxtaşırı bu blokun Azərbaycanla qarşıdurmada iştirakı məsələsini gündəmə gətirir. Bu sərhəddə baş verən gözlənilməz toqquşmanı izah edir. Ermənistan baş verənləri təcavüz aktı kimi təqdim etməyə və Azərbaycanla əla ikitərəfli münasibətləri olan Rusiyaya və digər KTMT üzvlərinə qarşı növbəti narazılığını ifadə etməyə imkan verir.
Son hadisələr bir daha göstərdi ki, danışıqlar prosesi çıxılmazdadır və mövcud status-kvo həssasdır və istənilən vaxt tərəflərin geniş miqyaslı toqquşması ilə əvəz oluna bilər.

Bildiyiniz kimi, status-kvo 1992-1994-cü illərdə Ermənistanın keçmiş Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin (DQAO) ərazisinə nəzarəti qurmağı, habelə muxtariyyətin ətrafında yerləşən və heç vaxt erməni əhalisinin yaşamadığı yeddi inzibati rayonu işğal etməsini ərazilərdəki hərbi əməliyyatlar nəticəsində yarandı. Bu ərazilərin infrastrukturu tamamilə dağıdıldı və münaqişə səbəbindən bir milyona yaxın azərbaycanlı qaçqın və məcburi köçkünə çevrildi.

1994-cü il Atəşkəs Sazişini bağlayaraq, Azərbaycan, danışıqlar yolu ilə ilk növbədə qanunsuz olaraq işğal olunmuş ərazilərin azad edilməsinə, sonra isə Finlandiyadakı Aland adaları və ya İtaliyadakı Cənubi Tirol kimi Avropa muxtariyyətlərinin təcrübəsi əsasında bölgəyə ən yüksək özünüidarəetmə dərəcəsi verərək qarşılıqlı məqbul status təyin etmək istəyirdi.

Bununla belə, ATƏT-in Minsk Qrupunun himayəsi altında aparılan danışıqların gedişi göstərdi ki, Ermənistanda hərbi əməliyyatların nəticələri şərtsiz “qələbə” kimi qəbul edilir və DQ-nin “müstəqilliyi” kimi təqdim edilir. Minsk Qrupunun (Rusiya, ABŞ, Fransa) həmsədrləri, bildiyiniz kimi, Sovet dövründə mövcud olan inzibati sərhədlər çərçivəsində Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıyır, lakin eyni zamanda, tərəflər münaqişənin həlli üçün müstəqil şəkildə  qarşılıqlı kompromislər  tapdıqları təqdirdə nizamlanmanın qarantı olmağa hazır olduqlarını bəyan edərək Ermənistana təzyiq göstərmək cəhdlərinə qarşı çıxırlar

Azərbaycanın heç vaxt ərazilərinin bir hissəsinin özgəninkiləşdirilməsi ilə razılaşmayacağını və qondarma Dağlıq Qarabağ Respublikasının legitimliyini qəbul etmədiyini başa düşən  Ermənistan DQ-da mövcud status-kvonu qorumaq üçün bütün səylərini istiqamətləndirir.

Birincisi, Ermənistan münaqişəni erməni azlığı ilə Azərbaycan dövləti arasında etnik qarşıdurma kimi qələmə verir. Lakin 1988-ci ilin fevralında DQMV-nin Azərbaycandan ayrılması və Ermənistana qoşulması ilə başlayan münaqişənin mərkəzində miatsum (erməni dilində - birləşmə) ideyası dayanır. Bu proses 1989-cu ildə SSRİ Konstitusiyasına zidd olan Ermənistan SSR Ali Sovetinin "Ermənistan SSR və Dağlıq Qarabağın yenidən birləşməsi haqqında" aktın qəbul edilməsindən sonra geri dönüşü olmayan bir prosese çevrildi.

Yalnız SSRİ dağıldıqdan sonra, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü pozmaq ittihamlarından yayınmağa çalışan Ermənistan NK-nın öz müqəddəratını təyin etməsi barədə danışmağa başlayıb. Bu gün Ermənistan bu bölgənin müstəqilliyini rəsmən tanımasa da, Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərində qurulmuş rejimi beynəlxalq aləmdə müstəqil bir qurum kimi təqdim etməyə çalışır.

İkincisi, Ermənistan BMT Təhlükəsizlik Şurasının DQ xaricindəki ərazilərinin qeyd-şərtsiz azad edilməsinə çağıran dörd qətnaməsinin müddəalarını qulaqardına vuraraq, Azərbaycana bu ərazilərin bir hissəsini DQ-ın müstəqil statusu müqabilində "mübadiləsi”ni tətbiq etməyə çalışır.

Üçüncüsü, status-kvonu “əbədiləşdirməyə” çalışan Ermənistan, Azərbaycan ərazilərinin işğaldan azad edilməsi barədə danışıqlar aparmaqdan çəkinir, əvəzində ATƏT-in monitorinq imkanlarının genişləndirilməsi və atəşkəs rejiminin möhkəmləndirilməsi ilə bağlı texniki problemləri qabardır.

Dördüncüsü, Qərbdəki böyük diasporanın dəstəyi ilə Ermənistan qurban imicindən istifadə edərək Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə Osmanlı İmperiyasındakı 1915-ci il hadisələri arasında əsassız paralellər çəkir və hətta mövcud hərəkətlərini erməni xalqının keçmiş məğlubiyyətləri üçün qisas kimi təqdim edir.

Bu yanaşmanın nəticəsi son zamanlar bir sıra Qərb ölkələrində erməni diasporunda olan radikalların dinc azərbaycanlı nümayişçilərə, eləcə də Azərbaycanın diplomatik nümayəndəliklərinə qarşı təxribatlarıdır.

Ermənistandan fərqli olaraq, Azərbaycan çıxış yolunu status-kvonun "dondurulması" nda deyil, münaqişənin  "mərhələli" həllində görür. Bu yolla DQ-nın statusu məsələsinə son mərhələdə baxılacaq. Bu vəziyyətdə danışıqlar prosesi beynəlxalq zəmanətin verilməsi ilə bir sıra bölgələrin Azərbaycanın nəzarəti altında tədricən təhvil verilməsi, DQ erməni əhalisinin təhlükəsizliyinin qeyd-şərtsiz təmin edilməsi, nəqliyyat əlaqələrinin bərpa edilməsi və azərbaycanlı əhalinin yaşayış yerlərinə qayıtması kimi məsələlərin mərhələli həllinə yönəlmişdir.

Əgər Ermənistan ya “müstəqil status”, ya da “status-kvonun qorunması” kimi radikal bir mövqedən uzaqlaşarsa, onda danışıqlar prosesi “mərhələli” tənzimləmə yolu ilə çətin vəziyyətdən çıxa bilər.

Təəssüf ki, çıxılmaz vəziyyətdən başqa bir çıxış yolu Azərbaycanın marağında olmadığı yeni bir müharibə ola bilər. İki çıxış arasındakı seçim, hər halda, Ermənistanın ixtiyarındadır”.