Metsamor AES Ermənistanda şəbəkələrə verilən elektrik enerjisinin təxminən 1/3 hissəsini təmin edir. Nüvə elektrik stansiyasının reaktoru 1960-70-ci illərdə layihələşdirilib, xüsusi bir son yararlılıq tarixi olmayıb. Sovet İttifaqının ən populyar Su enerjisi ВВЭР-440 reaktorları sırasına daxildir. Xüsusilə, ВВЭР-440/270 adlanan ВВЭР-440/230 modelinin ən qədim seysmik modifikasiyası Metsamorda quraşdırılıb. Bununla birlikdə, nüvə elektrik stansiyasının təhlükəsiz və fasiləsiz işləməsi üçün yenidən avadanlıqların bərpa və təmiri işləri aparmaq lazım gəlir. Bu məqsədlə 2015-ci ildə Ermənistan və Rusiya arasında bir kredit müqaviləsi imzalandı. Həmin müqaviləyə görə Rusiya Ermənistana 300 milyon dollar, bunun 270 milyon dolları kredit şəklində və 30 milyon dolları qrant şəklində olmaqla Metsamor AES-in 2-ci enerji blokunun təkmilləşdirilməsinə yönəldilməli idi. Müqavilə 4 il müddətinə, yəni 2019-cu ilə qədər imzalanıb. Kreditin qaytarılma müddəti 2020-ci ildə başlayacaqdı. Kreditin ödənilməsi müddəti 10 ildir, ödənilməyə isə 2020-ci ilin 15 yanvar tarixindən etibarən, illik 3% əlavə ödəniş şərtləri ilə kredit məbləğindən istifadə tarixindən balayacaqdı.

Lakin 2018-ci ilin sonundan və 2019-cu il ərzində kredit müddətinin uzadılması ətrafında danışıqlar aparıldı. Ermənistanın Ərazi İdarəetmə və İnfrastruktur nazirinin müavini Hakob Vardanyan “Civilnet” nəşrinə müsahibəsində 2018-ci ilin sonundan bəri bəzi işlərin müddətinin kredit müddətində tələb olunduğundan daha uzun olduğunu söyləmişdi. Onun sözlərinə görə, böyük bir pul qalığı yarandıqda, yəni 90% tamamlana bilən, ödəmələrin 90% -i 31 dekabr 2019-cu il tarixinədək yerinə yetirilən işlərin başlamaması vəziyyəti yaranıb. Nazir müavininin sözlərinə görə, kreditin uzadılması layihəsinə görə, müddətin 31 dekabr 2021-ci ilə qədər uzadılması planlaşdırılırdı, lakin artıq aprel ayı idi, hələ uzadılmış kredit barədə sənəd yox idi.

Üstəlik, təklif olunan layihənin əsaslandırılması, 2020-ci ildə olması faktını da əhatə etdi və fevral ayında Rusiya Maliyyə Nazirliyi Ermənistan tərəfinə müddətin daha sərt şərtlərlə iki il uzadılmasına dair protokol təqdim etdi. Xüsusilə protokolda kreditin 80% -nin Rusiya şirkətlərindən mal əldə edilməsinə yönəldilməsi təklif edilirdi.

Bütün bunlar ona gətirib çıxardı ki, 11 iyun 2020-ci il tarixində Ermənistan Baş naziri Nikol Paşinyan hökumət iclasında Ermənistan hökumətinin Metsamor AES-in ikinci enerji blokunu yeniləmək üçün Rusiya kreditindən imtina etdiyini və yarımçıq qalan işləri öz vəsaitləri hesabına etmək niyyətində olduqları barədə açıqlama verdi.

Ermənistnaın “Məlumatlı Vətəndaşlar Birliyi” ölkənin Ərazi İdarəetmə və İnfrastruktur Nazirliyinə kreditin nə qədərinin istifadə olunduğunu öyrənmək üçün sorğu göndərib. 2019-cu ilin 31 dekabr tarixinə olan vəziyyətlə bağlı verilən məlumata görə kreditdən 173,6 milyon dollar, qrantdan 19,3 milyon dollar sərf edilib, bundan əlavə sərf edilməyən kredit həcmi 96,4 milyon dollar, qrant 10,7 milyon dollar təşkil edir.

Nazirlikdən Ermənistan nüvə elektrik stansiyasının yenidən təchizatı üçün pul ayırırsa, təchizat işini yenidən “Rosatom” davam etdirəcək, deyə digər suala cavab olaraq, bu məqsədlə, “Ermənistan Nüvə Elektrik Stansiyası” QSC və “Rosatom Service” ASC arasında qiyməti 40.255 milyon dolları keçməyəcək müvafiq bir çərçivə müqaviləsi imzalanmalıdır, deyə bildiriblər. Bu, proqramın həyata keçirilməsi üçün “Rosatom” dövlət korporasiyasının strukturları daxilindəki təşkilatların təsir dairəsində olması ilə əlaqədardır.

Ermənistan hökumətinin11 iyun iclasında, “Ermənistanın Nüvə Elektrik Stansiyası” QSC-nin fəaliyyət müddətinin uzadılmasını maliyyələşdirmək məqsədilə 2020-2022-ci illər ərzində “Daxili kreditlər – ödəmələr” maddəsi ilə Ermənistanın dövlət büdcəsindən 63 milyard 200 milyon dram (təqribən 131 milyon ABŞ dolları) məbləğində büdcə kreditinin ayrılmasına qərar verildi. Bu vəsait 2020-ci ildə 18 milyard 700 milyon dram, 2021-ci ildə 31 milyard 500 milyon dram və 2022-ci ildə 13 milyard dram həcmində ayrılacaq.

Bundan əlavə, 2021-ci ildə nüvə elektrik stansiyasında 135-140 gün ərzində böyük bir dayanma planlaşdırılır və bu müddətdə təhlükəsizliklə əlaqəli iki əsas tapşırıq yerinə yetiriləcək: reaktor gövdəsinin qovrulması və САОЗ (система аварийного охлаждения защиты реактора - reaktorun qəza zamanı soyudulmasının qorunması sistemi) modernləşdirilməsi həyata keçiriləcək. Bu işlər üçün artıq müqavilələr imzalanıb.

Beləliklə, Rusiya tərəfindən verilən kreditdən imtina etmənin əsas səbəbi, 2018-ci ilin sonundan etibarən işlərin başlamaması və pulun istifadə edilməməsi səbəbindən bəzi işlərin müddətinin kredit müddətində tələb olunduğundan daha uzun sürməsi olması idi. Bununla birlikdə, kreditin verilməsi müddəti tədricən bitib.

Sonra, 2020-ci ilin fevralında Rusiya ciddi tələblər irəli sürərək borcun müddətinin uzadılması təklifi ilə bir protokol təqdim etmişdi və bu da Ermənistan hökumətinin borcdan imtina etməsinə qərar verməsi ilə nəticələnmişdi. Rusiyanın sərt tələblərindən biri də borcun 80%-nin məhz rus şirkətlərindən mal alınmasına yönəldilməsi idi. Ancaq Ermənistan hökumətinə göndərilən sorğudan da aydın oldu ki, Ermənistanın nüvə elektrik stansiyasına verdiyi büdcə krediti şəraitində belə Rusiyanın “Rosatom Service” ASC-dən mal alınması prosedurları həyata keçirilməyə davam edəcək.