İqtidar-müxalifət münasibətləri problemi dünya qədər qədimdir. Qədim Afina, Sparta, Qədim Roma demokratiyası dövründən seçki prioritetinə malik olmayan və seçicilər arasında populyarlığı baxımından rəqiblərindən aşağı olan siyasi qüvvələr konstruktiv, əsasən tənqid və öz nüfuzlarını inkişaf etdirmək üçün alternativ yollar irəli sürməklə öz dövlətlərində nüfuzlarını qorumağa çalışırdılar.
Knyazlıq dövründə (imperator hakimiyyəti parlament çərçivələri ilə tənzimlənirdi) əslində imperator Avqust (e.ə. 30 – 14-cü illər) Mekena müxalifətinin hakimiyyətlə fikir ayrılıqlarına baxmayaraq, mədəniyyətə fəal şəkildə əl atdığının bir nümunəsidir. İmperatorun ənənəvi sosial-mədəni dəyərlərin bərpasına və qorunmasına yönəlmiş siyasəti, yuxarıda göstərilən istiqamətdə işin təşkilini öz üzərinə götürdü və mühüm uğurlar qazandı. O, “Eneid”i yazmış Virgili və “Dünyəvi himni” yazmış Horatsini saray dairəsinə təqdim etməklə yanaşı, onun yaratdığı görkəmli yazıçı və şairlər dairəsi Romanın mədəni həyatının mərkəzinə çevrilmiş, onun tonunu və istiqamətini müəyyənləşdirmiş, ədəbi zövq və üstünlükləri diktə etmişdir. Bütün bunları o, hakimiyyətə rəğmən yox, dövlətin çiçəklənməsi naminə həyata keçirmişdir. Lakin o, Roma Senatının dəstəyi ilə imperator tituluna da iddia edə bilərdi, çünki onda prensipial olaraq monarxın seçilməsini də öz üzərinə götürə bilirdi. Dünya dövlət və hüquq tarixində belə nümunələr saysız-hesabsızdır.
Təəssüflə qeyd etmək lazımdır ki, müstəqil Azərbaycan Respublikasının mövcud olduğu otuz ildən artıq müddətdə AXC-Müsavat ittifaqının simasında müxalifət ölkə rəhbərliyinin siyasi konstruktivizm və əməkdaşlıq yolunu seçməklə bağlı dəfələrlə çağırışlarına baxmayaraq Vətənin firavanlığı naminə daha yaxşı tətbiqə layiq inadkarlıqla, ölkənin inkişafı üçün alternativ proqram formalaşdırmaqda tam acizdirlər və hakimiyyətə qarşı ənənəvi populist tənqid platformasına sadiq qalmaqda davam edirlər.
Qeyd etmək lazımdır ki,, müasir Azərbaycan dövlətçiliyinin möhkəmlənməsi və tərəqqisinin ümumi işinə müsbət seqment qatmaq potensialı tapmayan bu siyasi qüvvələr özləri üçün hakimiyyətlə konstruktiv əməkdaşlıq yolunu seçmiş, ölkəmizdəki mövcud problemlərin həllinə yönəlmiş, konstruktiv mövqe sərgiləməklə destruktiv müxalifətə qarşı mübarizə aparan partiyaların əməllərini istehza ilə lağa qoyurlar. Yaxşı, Krılovun tülkü və üzüm haqqında danışan klassiklərini necə xatırlammaaq olar: “...Göz görür, amma diş qamaşır .... Deyəsən yaxşıdır. Bəli, yaşıl - yetişmiş giləmeyvə yoxdur: dərhal dişlərinizi kənara qoyacaqsınız.”
Eyni zamanda, bütün bu illər ərzində, 2022-ci il dekabrın 16-da “Siyasi partiyalar haqqında” yeni Qanunun qəbuluna qədər bu ictimai-siyasi strukturların “fəalları” müsbətdən uzaq, tamam başqa siyasi istiqamətdə - daşınmaz əmlak əldə etməkdə, əmtəə-pul əməliyyatları aparmaqda diqqətəlayiq fəallıq nümayiş etdirmişlər.
Eyni zamanda, müasir dövlətçiliyimizin əsl memarı, beynəlxalq miqyasda görkəmli dövlət xadimi Ulu Öndər Heydər Əliyev tərəfindən formalaşdırılan və Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev tərəfindən azad bazar münasibətlərinin əsasında uğurla inkişaf etdirilən Azərbaycan dövlətinin demokratik prinsiplərdən müxalifət bəhrələnə bilməmişdir.
Tamamilə göz qabağındadır ki, onların respublika rəhbərliyinə qarşı boş, heç bir etibarlı məzmunu, frazeologiyası və rəsmi statusu olmayan, illərdir dəyişməmiş, hətta bəzən parlament fraksiyalarına mənsub olan, öz eqoist maraqlarını təmin etmək üçün kustar üsulla hazırlanmış kamuflyaj, həmçinin siyasi partiyanın rəsmi statusu ilə dolu olmayan tənqidi ritorikası da birmənalı şəkildə qarşıdurmaya xidmət edir.
Görünürdü ki, zaman keçdikcə saçları ağarmış müxalifət liderləri, heç olmasa, öz taktiki quruluşlarının və strateji göstərişlərinin optimal surətdə, sivil şəkildə tənzimlənməsinə töhfə verən bir növ həyat müdrikliyi əldə etməli idilər! Amma yox! Onların təfəkkürünün mühafizəkarlığı açıq şəkildə 80-ci illərin sonu - 90-cı illərin əvvəllərindəki kortəbii ritorikadan kənara çıxmağa imkan vermir! Yaradıcılığın parametrlərinə qoşulmağın və tarixin özü tərəfindən çoxdan əzilmiş şeyi əzmək üçün demaqogiyadan əl çəkmıəyin vaxtıdır.
Bu yaxınlarda “Müsavat” qəzetinin saytında “Birpartiyalı sistemdən əsl çoxpartiyalı sistemə – “az olsun, amma güclü olsun” başlıqlı yazı onların tənqid adı altında tənqid siyasəti otuz illik quruculuğunun monumentallığının siyasi nihilizminin bariz təsdiqidir.
Onların ölkənin siyasi sistemində bir partiyanın “hakimiyyəti” ilə bağlı ittihamlar irəli sürmələri heç bir təqibə tab gətirmir, çünki Milli Məclisdə hakim partiyadan başqa, daha on partiya təmsil olunur. Amma dünyanın əksər demokratik rejimli ölkələrinin siyasi sistemlərinin qanunauyğunluğu belədir: parlament seçkilərində ən çox səs toplayan və status qazanarkən ölkə parlamentində müvafiq sayda deputatla təmsil olunan partiya hakim partiya sayılır.
Qanunvericiliyi təkmilləşdirməklə, Azərbaycan cəmiyyətinin hazırkı inkişaf mərhələsinə uyğun gələn yeni hüquq normaları müəyyən etməklə respublikanın partiya-siyasi sistemində hüquqi nizamın yaradılmasından, xaosun dayandırılmasından şikayət etməkdənsə, “Siyasi partiyalar haqqında” Qanunla dövlətin ehtiyac və maraqlarına cavab verən, xalqa daha da inkişaf etdirmək üçün hərtərəfli proqram təqdim etmək daha yaxşıdır. Axı Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpası üçün cəmiyyətin bütün qüvvələrinin birləşdirilməsinin uzunmüddətli zərurəti respublika rəhbərliyinə ölkənin siyasi sisteminin hüquqi bazasının tənzimlənməsi ilə daha ciddi məşğul olmaq imkanı verməmişdir. Lakin Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin əzəli Azərbaycan torpaqlarının Vətənə qaytarılması uğrunda xalqın Vətən Müharibəsində qazandığı zəfər Prezident İlham Əliyevə respublikanın siyasi partiyalarının və ictimai hərəkatlarının fəaliyyət sahəsində Azərbaycan Respublikasında qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsinə şərait yaratmışdır.
İndi isə yalnız ölkənin bütün siyasi qüvvələri ilə müsbət əməkdaşlıq etməklə seçicilərin diqqətini cəlb etmək və seçki alətlərinin tətbiqi və ya dəyişdirilməsi ideyaları ilə deyil, qeydiyyat üçün zəruri olan partiya üzvlərinin sayını toplamaq mümkündür. Məqalənin “müəlliflər qrupu” nədənsə onu bütün seçki xəstəliklərinin və tamamilə itirilmiş təsirin formal şəkildə görünən bərpası üçün boşluq hesab etdiyi seçkilərin “proporsional sistemi”nin qaytarılması kimi mexanizmi gündəmə gətirirlər.
Amma yerli qanunvericilər hətta “Siyasi partiyalar haqqında” Qanun layihəsinin müzakirəsi zamanı partiyanın yaradılması prosesinin kəmiyyət normalarını azaltmağa getdilər. O cümlədən, partiyanın təsisçisi olan 200 vətəndaş əvəzinə 50 nəfər təqdim edilib və Azərbaycan ərazisində iyirmi illik daimi yaşamaq hüququ ilə bağlı müddəa çıxarılıb. Ən əsası isə partiyanın dövlət qeydiyyatına alınması üçün üzvlərin sayına olan tələb 10 mindən 5 minə endirilib.
Adıçəkilən partiyaların rəhbərləri isə bu kifayət qədər mərhəmətsiz hüquqi normanı yerinə yetirə bilmədilər. Yəni Azərbaycanda səsvermə hüququ olan 6 milyondan çox insandan bu partiyaların hər birinə mənsubluğunu müəyyən edəcək 5 mini belə yox idi. Bu halda nədən danışmaq olar, cənablar?!
Yeri gəlmişkən, bir sıra ölkələrdə qeydiyyatdan keçmiş partiyanın real həyat qabiliyyətini müəyyən edən kəmiyyət meyarı daha sərt görünür. Məsələn, ABŞ-ın “qəhrəmanlarımızın” fanatizm və bütpərəstliklə yanaşdıqları İllinoys kimi ştatlarında qurulan partiyanın üzvlərinin ilkin kəmiyyət tərkibi ən azı 25.000 olmalıdır, Missuridə ümumilikdə bu meyar əyalət əhalisinin 1%-i , Dakotada isə ümumi əhalinin 10%-i götürülür ! Ukraynada bu rəqəm 10 min, Rusiyada isə 40 mindir.
Saytdakı yazı fonunda AXCP-Müsavat blokuna yaxın AXCP təmsilçisi Bədrəddin Quliyevin videomonoloqu dinlənilib. Bir qədər isterik bir tonda, danışan B.Quliyev olduqca absurd ifadələr işlədirdi. Birincisi, Prezident Administrasiyasından kimin siyasi partiyalar və ictimai hərəkatlarla əlaqə saxlamağa çağırıldığı barədə tam məlumat yox idi. Bu şəxs nədənsə Azərbaycan Prezidenti Administrasiyasının Siyasi partiyalarla və qanunvericilik orqanları ilə əlaqələr şöbəsinin müdiri Ədalət Vəliyevlə görüşməkdən imtina edərək, həmin Administrasiyanın xarici siyasət məsələləri şəbəsinin müdiri Hikmət Hacıyevlə görüşmək istəyir. B.Quliyev ya prezident aparatında kimin nə etməli olduğunu özü üçün tam başa düşə bilməmiş, ya da sadəcə olaraq iki yüksək vəzifəli dövlət məmurunun funksional vəzifələri arasındakı fərqi bilərəkdən qarışdırmışdır.
Bəli və ümumiyyətlə, belə bir görüş tələb etmək üçün motivasiya çox ekzotik görünür. Görünür Cümhuriyyət Xalq Partiyasının sədri özünə veriləsi aşağıdakı sualların cavabını aramışdır: partiya daxili siyasi məkanda nə etməlidir, partiyanın xarici əlaqələri necə olmalıdır, dünyada hansı proseslər gedir və bununla bağlı partiya nə etməlidir?!!! Sual yaranır və bu və ya digər partiyanın proqram müddəaları hansısa partiyanın əsas fəaliyyət istiqamətlərini müəyyən etməlidir?! Bunun üçün isə Azərbaycan isteblişmentinin nümayəndələri ilə görüşlər təşkil etmək lazımdır?!
İkincisi, “avtobus müxalifəti” adlanan qurumun tənqidi qətiyyən anlaşılmazdır. Əslində Ədalət Vəliyevin işğaldan azad edilmiş rayonlara müxalifət partiyalarının nümayəndələri üçün avtobus ekskursiyaları təşkil etməsi respublika rəhbərliyi ilə müxalifət qüvvələrinin real əməkdaşlığı kontekstinə uyğun gəlir. Erməni işğalçılarının törətdikləri vandalizm bütün dünyanın gözü qabağında olduğu halda, hakimiyyət müxalifətə başqa nə izahat verməlidir! Və bu işğalın nəticələrini aradan qaldırmaq üçün dövlət orqanları ilə əməkdaşlıq proqramı hazırlamaq üçün öz partiyalarının ideoloji işi üçün bu səfərlərdən əldə olunan nəticələr onların nümayəndələri tərəfindən tərtib edilməlidir.
Yuxarıda yazılanları ümumiləşdirərək, tövsiyə etmək istərdim ki, radikal müxalifət ya bütün Azərbaycan xalqının mənafeyinə, nəhayət, öz radikallığını atsın, çünki o, bu partiyaları özləri, öz səcdə və acizlikləri üzündən alovlarında yanacaqlar, ya da cəsarət tapıb öz imkansızlıqlarını etiraf edib digər 27 partiyadan nümunə götürüb özlərini buraxsınlar. Axı “təkadam tək pariya” siyasəti bu millətə və dövlətə nə verəcək. Bu tövsiyyəm daha çox “cumhuriyyətçi” Bədrəddin bəyə aiddir.
Adəm İsmayil
Fəlsəfə doktoru
