“Universitetlərin hamısı niyə Bakıda olmalıdır ki?! Kampusu olmayan universitet nəyə lazımdır ki?! BDU-dan başqa (tarixdəki yerinə, simvolizmə görə), bütün universitetlər regionlara, əsasən də Qarabağa, Şərqi Zəngəzura köçürülməlidir, başqa yol yoxdur”.
Bu təklifi “ReAl” partiyasının sədri Natiq Cəfərli bildirib. Onun sözlərinə görə, işğaldan azad edilmiş bölgələrimizin inkişafı da buna bağlıdır: “Xankəndidəki Qarabağ Universiteti modeli doğrudur, Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda eyni model tədbiq edilməlidir. Azad edilmiş torpaqlarda iqtisadi aktivlik üçün universitetlər və torpağa milkiyyət məsələsi həll edilməlidir.
Universitet şəhər yaradan müəssisədir, ətrafında həyat qaynayır, iqtisadi aktivlik yaranır. Dövlət iqtisadiyyatda əsas oyunçu olaraq oralarda müəssisə açmağa çalışmaqdansa, investisiya qoyub universitetləri ora köçürsə, iş yerləri, köç prosesi orqanik, ən əsası, qalıcı olacaq..."
Zaman-zaman universitetlərin paytaxtdan kənara köçürülməsi məsələsi gündəmə gəlir. Bir neçə dəfə bu məsələ ətrafında geniş müzakirələr gedib. Lakin universitetlərin Bakıdan köçürülməsi hər dəfə gündəmə gələndə birmənalı qarşılanmayıb.
Bəziləri bunu tıxacların azalması üçün doğru addım hesab etsə də, bəziləri bir çox aspektdən universitetlərin şəhər ətrafına köçürülməsini faydalı saymır. Bu məsələ Milli Məclisdə də müzakirə olunub. Universitetlərdən böyük tələbə kontingentinə sahib olanlar Bakı Dövlət Universiteti, Memarlıq və İnşaat Universiteti, Azərbaycan İqtisad Universiteti, Dillər Universiteti və Pedaqoji Universitetdir. Bunların hamısı şəhər mərkəzinə uyğun yerlərdə yerləşən universitetlərdir.
Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevin təsdiq etdiyi “Bakı şəhərində və ətraf ərazilərdə nəqliyyat infrastrukturunun təkmilləşdirilməsinə dair 2025-2030-cu illər üçün dövlət proqramı”nda Bakı şəhərində yerləşən təhsil müəssisələrinin fəaliyyətinin şəhərin nəqliyyat sıxlığına təsirinin qiymətləndirilməsi mövzusu da öz əksini tapıb. Ali təhsil müəssisələrinin şəhərdən kənara köçürülməsi paytaxtda tıxac probleminin həllində vacib amillərdən biri kimi şərh olunur.
Ekspert Malvina Amirova mövzu ilə bağlı “Yeni Müsavat”a deyib ki, son vaxtlar tez-tez Bakıdakı sıxlığın səbəblərindən biri kimi universitetlərin göstərilməsi və onların paytaxtdan köçürülməsi təklifləri gündəmə gəlir: “Mən hesab edirəm ki, bu absurd təklifdir. Çünki paytaxtda sıxlığın əsas səbəbi universitetlər deyil, rayon və bölgələrdə iş yerlərinin azlığıdır. İnsanlar ailəsini dolandırmaq üçün paytaxta üz tutur, çünki iri müəssisələr, dövlət qurumları, şirkətlər və xidmət sektoru əsasən Bakıda cəmlənib. Belə olan halda bölgələr boş qalır, paytaxtda isə həddindən artıq yüklənmə yaranır. Deməli, problemin kökü iqtisadi mərkəzləşmədədir, təhsillə bağlı deyil.
Üstəlik, universitetlərin Bakıdan köçürülməsi həm tələbələr, həm də müəllimlər üçün yeni çətinliklər yaradacaq. Əksəriyyət Bakıda yaşayır, onların başqa bölgələrə məcburi köçürülməsi sosial və maliyyə baxımından böyük problemlər deməkdir. Universitetlərin paytaxtda bir-birinə yaxın yerləşməsi elmi mühiti gücləndirir, əməkdaşlıqları asanlaşdırır. Regionlara dağılması bu imkanları zəiflədə bilər. Digər tərəfdən, universitetləri köçürmək böyük maliyyə vəsaiti tələb edir, yeni kampuslar, yataqxanalar, laboratoriyalar sıfırdan qurulmalıdır. Bundan əlavə, tələbələr üçün iş və təcrübə imkanlarının çoxu Bakıda cəmlənib. Regionlarda eyni şəraitin olmaması onların gələcək karyerasına da mənfi təsir edə bilər".
Malvina Amirova qeyd edir ki, daha doğru yol universitetləri köçürmək yox, bölgələrdə sıfırdan yeni ali məktəblər qurmaqdır: “Amma bu universitetlər təsadüfi olmamalı, hər bir regionun potensialına uyğun ixtisaslaşmalıdır. Məsələn, Qarabağda kənd təsərrüfatı və enerji, Şuşada mədəniyyət və incəsənət, Qubada turizm və idman, Lənkəranda dənizçilik və logistika, Gəncədə texnologiya və İT üzrə universitetlərin yaradılması bölgələrin inkişafına ciddi təkan verə bilər.
Unutmamalıyıq ki, universitet təkcə təhsil müəssisəsi deyil, həm də şəhər yaradan bir mərkəzdir. Onun ətrafında yataqxanalar, xidmət sektoru, bizneslər və yeni iş yerləri yaranır. Beləliklə, yeni universitetlər bölgələrdə həm iqtisadiyyatı canlandırar, həm də sosial həyatı dirçəldər. İnsanlar təhsil və iş üçün Bakıya qaçmaq məcburiyyətində qalmaz. Yəni Bakının sıxlığına görə universitetləri günahlandırmaq doğru deyil. Çıxış yolu bölgələrdə iş yerlərinin yaradılması və yeni, ixtisaslaşmış universitetlərin qurulmasıdır. Bu həm paytaxtın yükünü azaldar, həm də ölkənin balanslı inkişafına xidmət edər".
Dünyada universitetlərin yerləşməsi ilə bağlı vahid bir model yoxdur. Bir çox tanınmış universitetlər paytaxtlarda və iri şəhərlərdə yerləşsə də, regionlarda uğurla fəaliyyət göstərən ali təhsil müəssisələrinin sayı da az deyil. Paytaxtlarda universitetlərin yerləşməsi əsasən həmin şəhərlərin iqtisadi, mədəni və siyasi cəhətdən cəlbedici olması ilə bağlıdır. Məsələn, London, Paris, Tokio, Moskva və Vaşinqton kimi şəhərlərdə dünyanın ən nüfuzlu universitetləri fəaliyyət göstərir. Bu şəhərlərdə tələbələr üçün daha çox iş imkanı, sosial həyat və beynəlxalq əlaqələr mövcuddur.
Digər tərəfdən, bəzi ölkələrdə universitetlər daha çox regionlara səpələnmiş formada yerləşdirilib və bu, uğurlu model kimi dəyərləndirilir. ABŞ-də Harvard, Stanford, Prinston kimi universitetlər böyük şəhərlərdən uzaqda yerləşir, lakin həm təhsil, həm də elmi-tədqiqat sahəsində lider mövqedədirlər. Almaniyada da bir çox prestijli universitetlər Berlin və Münhen kimi iri şəhərlərdən çox, Heydelberg, Göttingen, Freyburg kimi orta ölçülü şəhərlərdə yerləşir. Bu universitetlərin ətrafında xüsusi “universitet şəhərləri” formalaşıb və bu da təhsillə yanaşı, iqtisadi və mədəni həyatı da gücləndirir. Niderlandda Maastricht, Groningen, Wageningen kimi şəhərlərdə yerləşən universitetlər beynəlxalq miqyasda tanınır və bu şəhərlər ali təhsil və tələbə həyatı ilə identifikasiya olunur. Cənubi Koreya, Yaponiya kimi ölkələrdə də regionlarda yerləşən universitetlər həm yerli, həm də beynəlxalq tələbələr üçün cəlbedici ola bilir. Bu nümunələr göstərir ki, universitetlərin uğuru yalnız onların paytaxtda yerləşməsi ilə ölçülmür. Əsas məsələ universitetin tədris keyfiyyəti, araşdırma imkanları və ətrafında formalaşan sosial-iqtisadi mühitdir. Balanslı və planlı yanaşma ilə regionlarda yerləşən universitetlər də ölkənin ali təhsil və iqtisadi sistemində mühüm rol oynaya bilər.
