Hər bir insanın uşaqlığı özünəməxsus şəkildə keçir. Hər şey valideynlər və tərbiyədən asılıdır. Elə olur ki, görünüşdə qayğıkeş və xarizmatik valideynlər bağlı qapılar arxasında tamamilə fərqli davranırlar.

HİT.az xəbər verir ki, eyni zamanda, bəzi uşaqlar psixoloji manipulyasiya ilə üzləşə bilərlər. Uşaqlıqda bunu fərq etmək çətindir, lakin böyüklükdə valideynlərdən alınan travmalar üzə çıxa bilər.

Valideyn travması nədir və toksik ata-ana necə davranır? 

"Parade" nəşri psixoloq, doktor Ceymi Zukermanla danışıb. O, valideynlərinizin toksik olub-olmadığını necə öyrənə biləcəyinizi açıqlayıb. Psixoloq diqqət yetirməli olduğunuz əsas nuansları adlayıb. 

"Psixoloji manipulyasiya bir taktikasıdır, onunla kimsə sizi öz hərəkətlərinə görə məsuliyyətdən qaçmaq üçün öz xatirələrinizdə və reallıq qavrayışınızda qəsdən və strateji şəkildə şübhə yaradır. Bu, başqa bir insanı öz reallığı və həqiqəti barədə o qədər şübhə altında qoymaqla ona nəzarət və hakimiyyət əldə etmək üsuludur ki, o, reallığı onun adından müəyyən etmək üçün ondan asılı hala gəlir", deyə doktor Zukerman bildirib.

Aşağıdakı yeddi suala müsbət cavab versəniz, deməli sizi çox güman ki, sizi psixoloji manipulyasiya edə şəxs böyüdüb. Lakin bütün vəziyyətlər fərdidir və aydın izahatı yalnız mütəxəssis şəxsi məsləhətləşmə zamanı verə bilər.

1. Valideynləriniz xarici adamlar qarşısında özlərini tamamilə fərqli təqdim edirdilərmi?

Adətən belə valideynlər ictimai yerdə "ideal" obraz sərgiləyir, lakin evdə tamamilə dəyişirdilər.Zukermanın sözlərinə görə, psixoloji manipulyasiyaçılar qəsdən qayğıkeş, dəstək olan, sevgi dolu valideyn obrazını qoruyub saxlayırlar. Belə kəskin ziddiyyət uşağı çox çaşdıra bilər.

2. Uşaqlıqda valideynlərinizlə danışıqdan sonra özünüzü çaşqın hiss edirdinizmi?

Uşaqlığınızı xatırlamağa çalışın. Yaxınlarınızla ünsiyyət zamanı çaşqın, şübhələr və günahkarlıq hissi ilə dolu idinizmi?

"Bununla üzləşən bir çox insanlar bu taktika səbəbilə, xüsusən də münasibətlərdə davamlı istifadə olunduqda, "dəlilədiyi" kimi hiss etdiklərini bildirirlər", deyə psixoloq qeyd edib.

Növbəti sual toksik valideynlərin hansı ifadələr işlətməsi ilə bağlıdır.

3. Onlar sizə günahı yıxaraq deyirdilərmi: "Sən məni qışqırmağa məcbur etdin!" və ya "Bax məni nə etməyə məcbur etdin!"?

Əgər qəyyumlar və ya valideynlər özlərinin hirs partlayışları və ya pis davranışları üçün sizi günahlandırırlarsa, bu, günahın ötürülməsi adlanan klassik bir hiylədir.

"Bu, psixoloji manipulyasiyadan istifadə edən valideynlər üçün uşağın hər şeydə günahkar olduğu ideyasını qoruyaraq, öz destruktiv və ya təhqiredici davranışları üçün məsuliyyətdən yayınmağın strateji bir yoludur. Bu, uşağa onun sevgiyə layiq olmadığını söyləyir və onun emosiyaları və davranışlarına nəzarət etməyə imkan verir", deyə Zukerman izah edib.

Belə ifadələr uşağın valideynlərinin emosiyalarını idarə etmək üçün "kəskin üstündə gəzməli" olduğunu hiss etməsinə səbəb olur.

4. Öz mühakimələrinizdə və ya reallıqda şübhə edərək böyümüsünüzmü?

Xroniki psixoloji manipulyasiyaçılar uşağın düşüncəsini idarə etməyə çalışırlar. Onlar onun öz mühakimələrinə, qavrayışına və digər insanların baxışlarına inana bilməməsini vurğulayırlar.

Belə valideynlər tez-tez tarixi öz hadisə versiyalarına xidmət etdirmək üçün yenidən yazır, uşaqları öz yaddaşı və qavrayışında şübhə salırlar. Ya onların heç vaxt bir təhqiramiz söz demədiklərini inkar etmək, ya da günahı başqasına yükləmək, hədəf həmişə eynidir: məsuliyyətdən yayınmaq və nəzarəti saxlamaq.

5. Onlar heç sizə "Niyə qardaşın kimi ola bilmirsən?" kimi bir şey deyiblərmi?

Belə müqayisələr tərəfdarlıqdan danışmır. Bu, uşağın özünüdərk formalaşdıran manipulyativ taktikadır.

"Qardaş və bacıların sosial müqayisəsi tez-tez toksik valideynlərin öz uşaqlarının şəxsiyyət obrazını formalaşdırmağı təşviq etmək üçün istifadə etdiyi nəzarətin başqa bir formasıdır. Bunu "qızıl" uşağı "problemli" uşağa qarşı qoymaq kimi düşünün, onlarda utanc, günahkarlıq və özündən şübhə hissi yaradır", deyə psixoloq əlavə edib.

Onun sözlərinə görə, belə davamlı müqayisələr uşaqları sabit rollarda saxlayır və onları kifayət qədər yaxşı olmadıqlarını hiss etdirir.

6. Özünü təsdiq etdiyiniz və ya öz fikrinizi söylədiyiniz üçün cəzalandırılırdınız və ya məhdudlaşırdınızmı?

Əgər hər dəfə özünüzü təsdiq etmək və müstəqil olmaq cəhdləriniz zamanı cəzalandırılırdınızsa, tənqid edilirdinizsə və ya əzilirdinizsə, bu, nəzarətçi və qazlayter davranışının əlamətidir. Valideynlər tez-tez müstəqillik və ya uşağın fikri kimi şeylərə sağlam inkişaf kimi yox, təhdid kimi baxırlar.

"Belə mühitdə böyüyən uşaq üçün muxtariyyətə doğru hər hansı bir addım (məsələn, öz fikri, məqsədləri, dəyərləri, seçimi) imtina, rəddetmə və uşaq üzərində nəzarət və hakimiyyətin son itkisi kimi qəbul edilir", deyə o izah edir.

Buna mane olmaq üçün valideynlər uşaqları fərdilik və muxtariyyətə görə cəzalandırırlar.

7. Valideynləriniz məsuliyyətdən yayınmaq üçün faktları təhrif edir və ya yalan danışırdılarmı?

Günah məsuliyyətindən yayınmaq cəhdləri sadəcə dürüst olmamaq siqnalı deyil - bu emosional manipulyasiyadır.

"Faktları və reallığı təhrif etmək yeganə məqsədlə - məsuliyyətdən yayınmaq - psixoloji manipulyasiyanın əsas funksiyasıdır", deyə doktor Zukerman yekunlaşdırıb.

Samir