“Rusiyanın Ukraynaya müdaxiləsi Avrasiyanın siyasi və təhlükəsizlik xəritəsi ilə yanaşı gözlənilməz şəkildə dünyanın iqtisadi mənzərəsini və enerji təchizatı arxitekturasını da dəyişdirdi”.
Bu sözləri Türkiyənin Boğaziçi Enerji Klubunun rəhbəri Mehmet Öğütçü bildirib.
Onun sözlərinə görə, qalıq yanacaqlardan yaşıl enerjiyə keçid artıq dünyanın enerji sistemində köklü transformasiyaya səbəb olub:
“COVID-19 epidemiyası hərəkətliliyi, istehsal və istehlakı məhdudlaşdırdığından, iki il ərzində enerji qiymətlərini aşağı salaraq, yeni təchizat üçün investisiya tələbatını azaldıb. Ukrayna böhranı və Rusiyaya qarşı bir sıra sərt iqtisadi, maliyyə və enerji sanksiyaları dünyanın enerji sistemini çətinə salıb.
Uzun müddətdir gündəmdə olan, lakin qurulması mümkün olmayan yeni dünya nizamı əvəzinə, indi hər kəs enerji təchizatı arxitekturasının dəyişdiyi yeni qlobal enerji nizamı haqqında düşünür. Enerji supergücü olan Rusiyanın Qərblə ticarət və maliyyə axınından kənarda qalması, Avropanın yeni alternativ enerji mənbələri və marşrutları axtarması, geosiyasi risklərin və qeyri-müəyyənliklərin getdikcə pisləşməsi səbəbindən təkcə neft, təbii qaz, kömür deyil, həm də əmtəə qiymətləri kəskin şəkildə qalxıb.
Sanksiyalar həmçinin qazın Rusiyadan Avropaya axdığı Yamal-Avropa, “Şimal axını 1” və “Türk axını 1-2” kimi boru kəmərlərinə də təsir edə bilər. Avropanın ikinci ən böyük qaz tədarükçüsü olan Norveçin baş naziri bildirib ki, ölkə artıq maksimum gücü ilə qaz göndərir və Rusiyadan gələn qazı əvəz etmək mümkün deyil”.
Rusiya bu mərhələdə qazı kəsəcək?
Mehmet Öğütçü suala cavabında deyib: “Soyuq müharibənin ən sərt dövrlərində belə, Ukraynaya görə 2008-ci ildəki qısa dövr istisna olmaqla, Rusiya Avropaya qaz nəqlində heç bir kəsintiyə səbəb olmayıb. Müqavilənin şərtlərinə uyğun olaraq öhdəliklərini yerinə yetirməyə davam edəcək.
Avropa İttifaqının ilin sonuna qədər Rusiyadan alışı üçdə iki dəfə azaltmaq niyyəti tədarük rəqəmlərini ciddi şəkildə dəyişdirəcək siyasi qərardır. Məlumdur ki, Rusiya Asiya bazarlarında, xüsusən də Çində qaz satışı ilə bağlı müqavilələr imzalayıb, lakin onun dünyada ən böyük müştəriləri hələ də Avropa İttifaqı və Türkiyədir".
Alternativlər hansılardır?
Onun sözlərinə görə, hazırda həm Aİ, həm də ABŞ-ın enerji və siyasi təmsilçiləri əvvəllər uçota alınmayan və ya sanksiyalara məruz qalan enerji istehsalçılarının paytaxtlarına səfər edərək yeni bərabərlik yaratmağa çalışırlar:
“Dünyanın ən böyük neft ehtiyatlarına sahib olan Venesuela və İrana qarşı sanksiyaların şərti olaraq ləğv ediləcəyi və bu ölkələrə enerji investisiyalarına “yaşıl işıq” yandırılacağı düşünülür.
Bundan əlavə, əsasən Azərbaycan, Şərqi Aralıq dənizi, Şimali İraq, İran və Şimali Afrikada digər təbii qaz kəmərləri və yeni mayeləşdirilmiş təbii qaz (LNG) həlləri nəzərdən keçirilir. Üstəlik, daha tədricən enerji inventarından çıxarılmasına qərar verilən nüvə, kömür və su elektrik stansiyaları Almaniya, İngiltərə, Belçika və Fransada yenidən gündəmdədir. Bunların bir çoxu iqlim hədəflərinə təzyiq səbəbindən bağlanırdı.
Bərpa olunan enerji inqilabı artıq sürət zolağında hərəkət edir. İndi sürəti artırmaq üçün qaz daha çox basılacaq. Almaniya kansleri Olaf Şolz həyata keçirəcək enerji siyasətinin təkcə iqtisadiyyat və iqlim deyil, həm də təhlükəsizlik baxımından kritik əhəmiyyət kəsb etdiyini bildirib. O deyib ki, enerji asılılığını azaltmaq üçün dəyişikliyə gedəcəklər. Berlində bərpa olunan enerjiyə 200 milyard avroluq yeni investisiya qərarı verildi. O, LNG terminalının tikintisinə başlayacağını, elektrik stansiyası üçün kömür ehtiyatı yaratacağını və enerji şirkətlərini qışa qədər qaz saxlamağa məcbur etməyi planlaşdırdığını açıqlayıb”.
Türkiyə nə edə bilər?
Mehmet Öğütçü qeyd edib ki, təbii qazda Türkiyənin Rusiyadan asılılığı Avropa səviyyəsinə yaxındır:
“Türkiyə təbii qazının demək olar ki, hamısını (98 faiz) idxal edir. Bu idxalın 85%-i üç ölkənin (Rusiya, İran və Azərbaycan) uzunmüddətli alqı-satqı müqavilələri ilə boru kəmərləri vasitəsilə həyata keçirilir.
Rusiyanın ümumi təbii qaz idxalında payı (60 milyard kubmetr) keçən il 45 faizə çatıb. Rusiyanın Türkiyəyə təbii qaz tədarükünü kəsməsi “mümkün” görünməsə də, Rusiyadan alınan təbii qazın hətta qismən azalması belə bir çox sektorları, xüsusən də Türkiyədə sənaye istehsalını çətinliyə sala bilər.
Hazırda dünyada Rusiyanın tədarükünü ödəyə biləcək başqa təbii qaz potensialı yoxdur. Digər istehsalçıların Rusiyaya alternativləri yalnız uzunmüddətli perspektivdə nəzərdən keçirilə bilər. Qısa müddətdə nə Türkiyənin, nə də Avropanın qaz qıtlığını həll edə biləcək variant yoxdur. Enerji baxımından xaricdən asılı olan Türkiyə, Rusiyadan gələn təbii qazda azalma olmasa da, müharibə səbəbindən dünyada artan enerji qiymətləri ilə üzləşib”.//Modern.az
