Tokio Universitetinin fizikləri kainatın ən yüngül elementlərindən biri olan heliumun yüksək təzyiq altında dəmirlə birləşərək dəmir helidi əmələ gətirə bildiyini aşkar ediblər. Kəşf o deməkdir ki, Yerin nüvəsinin dərinliklərində, dəmirin ən sıx olduğu yerdə, helium anbarı ola bilər.
Valyuta.az xəbər verir ki, tədqiqat "Physical Review Letters" (PRL) jurnalında dərc olunub.
Yer üzündə helium iki sabit izotopla təmsil olunur. Helium-4 uran və toriumun radioaktiv parçalanmasının məhsuludur. O, planetdəki bütün heliumun 99,99986%-ni təşkil edir. Helium-3 daha nadir izotopdur. Bu izotop əsasən ilkindir, Böyük Partlayışdan qısa müddət sonra əmələ gəlir.
Əvvəllər alimlər vulkanik qazlarda tapılan helium-3-ün planetin formalaşması zamanı tutulan Yer mantiyasındakı qədim su anbarından gələ biləcəyini irəli sürmüşdülər. Bununla belə, Haruki Takezava və həmkarlarının araşdırmaları alternativ mənbə təklif edir: Yerin nüvəsi.
Fərziyyələrini yoxlamaq üçün alimlər lazerlə qızdırılan almaz presdən istifadə edərək, planetin dərinliklərindəki şəraitlə müqayisə edilə bilən şərait yaradıblar: beş ilə 55 giqapaskal təzyiq (bu, atmosfer təzyiqindən 50-550 min dəfə böyükdür) və bir ilə üç min dərəcə arasında olan temperatur - iridiumun əriməsi üçün kifayət qədər yüksək müqavimət.
Əvvəllər dəmirin yalnız mikroskopik miqdarda heliumu bağlaya biləcəyinə inanılırdı - milyonda bir neçə hissə. Bununla belə, yeni eksperimentdə alimlər dəmir kütləsinin 3,3%-nə qədər olan helium miqdarını qeyd ediblər ki, bu da əvvəlki məlumatlardan beş min dəfə çoxdur.
“Helium normal şəraitdə asanlıqla qaçır - hər kəs şarların qaz itirdiyini görüb. İtkilərin qarşısını almaq üçün biz aşağı temperaturda kimyəvi ölçmələr apardıq ki, bu da onun dəmirdə mövcudluğunu aşkar etməyə imkan verdi”, deyə fizik Kei Hirose izah edir.
Bu kəşf Yerin daxili quruluşu və helium-3-ün mənşəyi haqqında anlayışımızı dəyişir. Əgər bu izotop həqiqətən nüvədə varsa, o zaman vulkanik heliumun mənbəyi alt mantiya deyil, Yerin nüvəsi ola bilər. Bundan əlavə, tədqiqat göstərir ki, oxşar proseslər Ay və Marsda baş vermiş ola bilər, burada nüvə də ilkin heliumu tutmuş ola bilər.
Nəhayət, əgər Yer yarananda helium geniş yayılmışdısa, o zaman eyni şey suyun əmələ gəlməsi üçün əsas element olan hidrogen üçün də keçərli ola bilərdi. Bu, alimlərə planetimizin necə əmələ gəldiyini və onun səthindəki suyun haradan gəldiyini daha yaxşı anlamağa kömək edəcək..
Gələcək tədqiqatlar bu fərziyyələri sınamağa və bəlkə də Yerin və digər planetlərin təkamül tarixini yenidən yazmağa kömək edəcək.
Samir
